دادههای میدانی نشان میدهد خلیج گرگان پس از یک بهبود موقت، بار دیگر به کام بحران بازگشته است؛ شوری آب افزایش یافته، گونههای ماهی در خطر انقراض قرار گرفتهاند و لایروبی نجاتبخش کانال آشوراده به دلیل نبود تجهیزات دائمی، تأثیرش را از دست داده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از گرگان، نام خلیج گرگان در دو دهه اخیر به ویژه در سالهای گذشته که خلیج با مرگ تدریجی دست به گریبان شده، بیش از پیش بر سر زبانها افتاده اما دریغ از اقدام عملی! سالهای طلایی برای نجات خلیج گرگان با دست روی دست گذاشتن دولتهای یازدهم و دوازدهم و مشغول کردن خود و دیگران به انجام مطالعات از دست رفت.
از گفتار درمانی مسئولان و وعده و وعیدهای دولتیها، آبی برای خلیج گرگان گرم نشد. پهنهای آبی که روزگاری نگین خزر و شمال ایران به شمار میرفت حالا اما در وضعیتی ناامید کننده به سر میبرد.
همدستی اقدامات انسانی و تغییرات اقلیمی سبب شده تا خشکی و نابودی خلیج گرگان تشدید شود اما در عین حال دستگاههای وظیفهمند نیز طبق گفته سخنگوی کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی، دچار ترک فعل شدهاند.
خلیج گرگان، چنگ مرگ را بیشتر از همیشه بر پیکره نحیفش احساس میکرد و درست در جایی که دیگر امیدها برای نجات این اکوسیستم ارزشمند رو به ناامیدی رفته بود، دستور صریح رئیس جمهور شهید برای « علاجبخشی بی فوت وقت» نفس تازهای به این خلیج بخشید.
در پی اقدامات نجاتبخش اولیه برای خلیج گرگان که شامل لایروبی کانال آشوراده به طول ۱۱ کیلومتر بود، که آن زمان وسعت پهنه آبی خلیج را گسترش و کیفیت آب را بهبود بخشیده بود اما اکنون شواهد و دادههای میدانی نشانمیدهد این پهنه آبی ارزشمند بار دیگر در مسیر ناخوشی و بحران قرار گرفته و اقدامات تکمیلی با تأخیر جدی مواجه شدهاند.
پیش از بازگشایی کانال اصلی ارتباطی با دریا، سطح آب خلیج گرگان ۴۵ سانتیمتر پایینتر از سطح دریای خزر بود. اما پس از آن اقدام، همترازی سطح خلیج و دریا محقق شد و مساحت آبی آن از حالت خشکیزدگی خارج و به ۲۹ تا ۳۰ هزار هکتار رسید. با این حال، پس از بازگشایی کانال، هیچ اقدام عملی دیگری برای تثبیت این وضعیت و نجات پایدار خلیج انجام نشده است.
دادههای پایش حکایت از بازگشت روند نزولی دارد: سطح تراز آب خلیج که در زمان بازگشایی کانال آشوراده در حدود منهای ۲۷٫۴۰ متر بود، اکنون پس از دو سال به منهای ۲۸٫۵۶ متر رسیده است. همچنین مساحت سطح آبی خلیج حدود ۵۰ هکتار کاهش یافته و در حال حاضر به حدود ۲۷ هزار هکتار تقلیل پیدا کرده است. این شاخصها وضعیتی نگرانکننده را نشان میدهند.
پس از لایروبی اولیه، میانگین شوری آب در پهنه خلیج در محدوده قابلتحمل ۲۶ تا ۲۸ گرم در لیتر بود. در شرایط فعلی و با کاهش تبادل آبی، این میزان شوری در ایستگاههای پایش به ۳۳ تا ۳۵ گرم در لیتر افزایش یافته است. این افزایش شوری، حیات زیستمندان خلیج را به شدت تهدید میکند.
جمعیت ماهیها به شدت محدود شده و تقریباً به سه یا چهار گونه کاهش یافته است. قبل از لایروبی کانال و به دلیل افزایش شدید شوری، ۲۱ گونه ماهی از خلیج حذف شده بودند که پس از لایروبی و بهبود موقتی شرایط، فقط پنج گونه به خلیج بازگشتند. متأسفانه با توجه به شرایط فعلی و افزایش مجدد شوری، احتمال از بین رفتن این پنج گونه باقیمانده نیز وجود دارد.
از سوی دیگر کانال آشوراده، شریان اصلی حیات خلیج، به دلیل نبود لایروب دائمی در آستانه بحران مجدد قرار دارد. متوسط عمق این کانال که در زمان بازگشایی ۱٫۶۰ متر بود، اکنون پس از دو سال و با تجمع مجدد رسوبات به حدود ۱ متر کاهش یافته است. در برخی نقاط مرکزی کانال، عمق حتی به ۹۵ سانتیمتر و در بخشهایی به ۵۳ سانتیمتر رسیده است.
کارشناسان تأکید میکنند دو اقدام فوری و حیاتی که باید بلافاصله پس از لایروبی اولیه پیگیری میشد، تاکنون محقق نشده است. تأمین حقابه زیستمحیطی خلیج گرگان از طریق رودخانههایی مانند نکارود و دیگری اجرای پروژه پمپاژ آب دریا به خلیج که وزارت نیرو مسئول ورود آن به فاز اجرایی است. این در حالی است که با احداث ایستگاه پمپاژ مستقل، میتوان نیاز آبی خلیج را برای حداقل ۱۵ سال آینده تأمین کرد.
لایروبی کانال آشوراده تنها یکی از ۱۶ اقدام مصوب در طرح علاجبخشی خلیج گرگان بود. با این حال، پس از آن اقدام اولیه، هیچ اقدام اجرایی دیگری برای افزایش پایدار کمیت و کیفیت آب خلیج انجام نشده و این پهنه آبی حیاتی بار دیگر در انتظار توجه و عمل فوری دستگاههای مسئول مانده است.
در این میان گزارش تکاندهندهای که قدیر حسنزاده درباره اقدامات دستگاهها ارائه کرده است، نشان دهنده ترک فعلهای گسترده برای علاج بخشی تنها خلیج ایرانی دریای خزر است.
قدیر حسنزاده، مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان با ارائه گزارشی از وضعیت اجرای بندهای طرح جامع احیای خلیج گرگان، درباره عملکرد کُند و ناقص اغلب دستگاههای ملی سخن گفت.
وی با اشاره به زمانبندی و اعتبار اولیه اجرای این طرح اظهار کرد: طرح جامع احیای خلیج گرگان که مصوبه ستاد هماهنگی مدیریت تالابهای کشور است، مدت اجرای آن پنجساله ( یعنی از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۳) بود و اعتبار آن بر اساس برآورد سال ۱۳۹۹، ۱۰ هزار میلیارد ریال (معادل ۱۰۰۰ میلیارد تومان) تعیین شده بود.
حسنزاده معتقد است که در مجموع تکالیفی که برای دستگاههای مختلف پیش بینی شده، محیط زیست کمترین نقش را داشته و البته آنها را هم اجرایی کرده است. وی گفته در استان بهصورت فصلی از کلیه دستگاههای مرتبط آخرین گزارش اقدامات انجام شده در این طرح را میگیریم، جمعبندی میکنیم و به سازمان مرکزی محیط زیست ارسال میکنیم.
وی با اشاره به بخشی از تکالیف دستگاهها در ارتباط با علاج بخشی خلیج گرگان خاطرنشان کرد: ارائه سناریوی ارتباط خلیج با دریا، تکلیف استانداری گلستان بود که محقق و نهایی شده است. لایروبی کانال ارتباطی خلیج گرگان با دریا نیز تکلیف سازمان بنادر و دریانوردی بود که تا اینجا لایروبی اولیه کانال آشوراده محقق شد. امکانسنجی پمپاژ آب دریا به خلیج تکلیف سازمان محیط زیست بود که مطالعات پایه (صفر) آن انجام شده* و اکنون باید وزارت نیرو مطالعات تکمیلی (فاز یک و دو) را انجام دهد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان ادامه داد: احداث ایستگاه پمپاژ منوط به اتمام مطالعات وزارت نیرو است و تا مطالعات تمام نشود، اقدامی صورت نمیگیرد. تعیین نیاز آبی محیط زیستی خلیج تکلیف سازمان محیط زیست بود که انجام شد. اما تأمین یا تخصیص نیاز آبی این خلیج جزو تکالیف وزارت نیرو بود که انجام نشد.
وی توضیح داد: لایروبی انهار ورودی به خلیج گرگان نیز تکلیف وزارت نیرو بوده که طبق گزارشهای داده شده در حال اجراست، اما درصد پیشرفت فیزیکی آن بسیار پایین است. انتقال آب مازاد حوضههای آبریز تالار و تجن از مازندران نیز تکلیف وزارت نیرو بود که محقق نشده است.
حسن زاده گفت: کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی در حوضه آبریز تکلیف وزارت جهاد کشاورزی بود که طبق گزارشها با درصد بسیار پایین (شاید زیر ۲۰ درصد) در حال انجام است. اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری تکلیف وزارت جهاد کشاورزی بوده که با درصد پیشرفت بسیار پایین در حال اجراست.
طبق دادههایی که محیط زیست ارائه کرده است، لایروبی کانال آشور تأثیری فوری و مستقیم بر خلیج داشته است. در شهریور ۱۴۰۱ (پیش از لایروبی)، شوری آب در نقاط نمونهبرداری شده به بالای ۵۰ گرم در لیتر رسیده بود که پس از بازگشایی کانال در آذر ۱۴۰۱، در اواخر همان ماه، شوری به زیر ۳۰ گرم در لیتر (حدود ۲۸ گرم) رسید. یعنی بیش از ۴۰ درصد کاهش داشت. این نشان میدهد عملکرد دستگاهها تأثیر بسیار زیادی دارد.
پس از پایان لایروبی و عدم تثبیت وضعیت، افزایش مجدد شوری آب خلیج تا ۳۲-۳۳ گرم در لیتر اتفاق افتاده است. دلیلش این است که پس از دو سال، رسوبات مجدداً کانال را پر کردهاند. بنابراین لایروبی مجدد کانال آشوراده و سایر کانالها ضروری است.
این در حالی است که بهمن ماه سال گذشته عارف، معاون اول پزشکیان از اختصاص ۲۵۰۰ میلیارتومان برای نجات خلیج گرگان خبر داده بود و استاندار گلستان نیز در پایان سال ۱۴۰۳ اعلام کرده بود که پمپاژ آب خزر به خلیج گرگان در سال جاری ( ۱۴۰۴) انجام خواهدشد. اتفاقی که البته رخ نداد و با توجه به اظهارات معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست که گفته بود، لایروبی کانال آشور تنها یک فرصت زمانی ۳ تا ۴ ساله برای نجات خلیج گرگان در اختیار قرار داده است، باید دید این تعلل و کوتاهی دولت چقدر میتواند وضعیت خلیج را سختتر کند.
خلیجی که حالا از ۴۰۰ کیلومتر مربع وسعت آن حدود ۳۵ درصدش کاملا خشک شده و دیگر بخشهای آن نیز در معرض خشکی قرار دارد.
سادهترین اقدام دولت برای تثبیت شرایط خلیج گرگان تا زمان پمپاژ آب و عملی شدن کامل ۱۶ اقدام لازم الاجرا، اختصاص یک دستگاه لایروب به استان گلستان است. وعدهای که معاون عمرانی استاندار بار دیگر آن را مطرح کرده و گفته تا پایان آذرماه یک دستگاه لایروب در استان برای تداوم لایروبی کانال آشوراده مستقر خواهد شد.
انتهای پیام/
- نویسنده: تسنیم tasnimnews
