- اسید هیومیک چیست و چرا روی ROI مزرعه تاثیر دارد؟
- فرمول ساده محاسبه ROI با مصرف اسید هیومیک
- اثر اسید هیومیک بر جذب عناصر و کاهش مصرف کود شیمیایی
- بهترین زمان مصرف هیومیک اسید در مراحل رشد گیاه
- سناریوهای مصرف بهینه هیومیک اسید در مزارع مختلف
- خطاهای رایج کشاورزان در مصرف هیومیک اسید
- مقایسه اقتصادی اسید هیومیک با کودهای شیمیایی
- جمع‌بندی اقتصادی: چرا اسید هیومیک هزینه نهاده را نصف می‌کند؟
- سوالات متداول
اسید هیومیک به‌عنوان یک بهساز خاک و محرک رشد گیاهان، طی سال‌های اخیر توجه کارشناسان اقتصادی و کشاورزی را به خود جلب کرده است؛ زیرا نه‌تنها توانایی افزایش حاصلخیزی و جذب عناصر غذایی را دارد، بلکه با کاهش مصرف کودهای شیمیایی می‌تواند به‌طور مستقیم بر بازگشت سرمایه (ROI) مزارع اثر بگذارد. تحلیل‌های علمی و تجربی نشان می‌دهند که مدیریت هوشمندانه مصرف هیومیک اسید می‌تواند هزینه نهاده‌ها را تا نصف کاهش دهد و در نتیجه، حاشیه سود کشاورزان را افزایش دهد. به‌همین بهانه در ادامه تلاش کرده‌ایم تا ارتباط بین مصرف هیومیک اسید و بازده اقتصادی مزرعه را بررسی کنیم.
اسید هیومیک چیست و چرا روی ROI مزرعه تاثیر دارد؟
هیومیک اسید تجاری ترکیبی از اسیدهای آلی، اسید فولویک و مواد معدنی است که از اکسیداسیون ماده آلی به دست می‌آید. این ماده ساختار خاک را بهبود می‌دهد، ظرفیت نگهداری آب و تبادل کاتیونی را افزایش می‌دهد و می‌تواند عناصر غذایی مثل نیتروژن و فسفر را در اختیار ریشه گیاه بگذارد. مطالعات علمی نشان می‌دهد که مصرف هیومیک اسید می‌تواند عملکرد گیاه و جذب عناصر غذایی را به‌طور محسوسی افزایش دهد؛ برای مثال یک فراتحلیل (مطالعه مروری) که در وب‌سایت com.mdpi چاپ شده نشان داد که استفاده از اسید هیومیک در مزرعه عملکرد محصول را تا ۱۲٪، بهره‌وری مصرف نیتروژن (NUE) را ۲۷٪، و جذب نیتروژن را ۱۸٪ بهبود می‌دهد.
چنین نتایجی نشان می‌دهد که هزینه صرف شده برای این کود می‌تواند چندین برابر در قالب افزایش عملکرد و کاهش نیاز به کودهای شیمیایی بازگردد. در واقع در طول نیم قرن گذشته، استفاده گسترده از کودهای شیمیایی مصنوعی باعث افزایش عملکرد محصولات کشاورزی شده است؛ اما آسیب‌های زیست‌محیطی قابل توجهی نیز به‌همراه داشته است. در این‌باره، در مقاله دیگری که در pmc.ncbi.nlm.nih.gov چاپ شده می‌خوانیم:
“In recent years, the application of humic substances to increase plant growth and crop yield has gained considerable interest, largely due to their organic origin and their ability to reduce nutrient losses while enhancing plant nutrient use efficiency.”
در سال‌های اخیر، استفاده از مواد هیومیکی برای افزایش رشد گیاه و عملکرد محصول، عمدتاً به دلیل منشأ آلی آنها و توانایی آنها در کاهش تلفات مواد مغذی و درعین‌حال افزایش راندمان استفاده از مواد مغذی گیاه، مورد توجه قابل توجهی قرار گرفته است.
محققان این مقاله که بر روی اثر مواد هیومیکی بر روی گیاه کلزا (دومین محصول کشاورزی بزرگ جهان بعد از گندم) تحقیق کرده‌اند، در نهایت اعلام می‌کنند که با کاربرد اسید هیومیک، هزینه استفاده از کودهای شیمیایی به شدت کاهش می‌یابد و در کنار آن، عملکرد محصول حتی بهتر از زمانی می‌شود که کشاورز فقط از کود شیمیایی استفاده کند و همین موضوع یعنی بازگشت سرمایه‌ای عظیم برای کشاورزان.
فرمول ساده محاسبه ROI با مصرف اسید هیومیک
برای محاسبه بازگشت سرمایه استفاده از هیومیک اسید می‌توان از فرمول زیر استفاده کرد:
۱۰۰ ×(هزینه خرید هیومیک اسید / (هزینه خرید هیومیک اسید −درآمد اضافی ناشی از افزایش محصول)) = ROI
در جدول زیر یک مثال ساده از مزرعه گندم نشان داده شده است. فرض کنید مزرعه ۱ هکتار است و بدون مصرف هیومیک اسید، عملکرد ۴ تن در هکتار با قیمت گندم ۱۶٬۰۰۰ تومان در هر کیلو و سود ناخالص ۶۴ میلیون تومان به‌دست می‌آید. با مصرف هیومیک اسید (۳ کیلوگرم پرک یا معادل ۱۵ لیتر مایع) عملکرد ۱۰ درصد افزایش می‌یابد و به ۴٫۴ تن در هکتار می‌رسد. هزینه خرید هیومیک اسید ۱ میلیون تومان است. درآمد اضافی ۵٫۴ میلیون تومان است و ROI برابر ۵۴۰ ٪ خواهد بود.
| سناریو | عملکرد (تن/هکتار) | درآمد (میلیون تومان) | هزینه هیومیک اسید (میلیون تومان) | درآمد اضافی | ROI |
| بدون هیومیک اسید | ۴٫۰ | ۶۴ | ۰ | ۰ | ۰ ٪ |
| با هیومیک اسید | ۴٫۴ | ۷۰٫۴ | ۱ | ۶٫۴ | (۶٫۴-۱)×۱۰۰ یعنی حدود ۵۴۰ درصد |
محاسبه بالا ساده شده است. در عمل، افزایش عملکرد ممکن است بسته به نوع محصول، شرایط اقلیمی و مدیریت مزرعه متفاوت باشد؛ اما تقریباً در اغلب تحقیقات، بهبود قابل‌توجهی مشاهده شده است.
اثر اسید هیومیک بر جذب عناصر و کاهش مصرف کود شیمیایی
اسید هیومیک به‌عنوان یک کلات‌کننده طبیعی، یون‌های فلزی مانند آهن و روی را در دسترس گیاه قرار می‌دهد و باعث افزایش جذب آنها از طریق ریشه می‌شود. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که اضافه کردن هیومیک اسید به ترکیبات NPK باعث افزایش دسترسی نیتروژن، فسفر و پتاسیم و افزایش فتوسنتز و زیست‌توده گیاه می‌شود. یک مقاله تحقیقی در وب‌سایت New-Nutri تأکید می‌کند که هیومیک اسید خاک را ساختاریافته‌تر می‌کند، ظرفیت نگهداری آب و مواد غذایی را افزایش داده و فرسایش خاک و آب‌شویی مواد مغذی را کاهش می‌دهد. این ویژگی‌ها باعث می‌شود مقدار کود شیمیایی موردنیاز کاهش یابد و هزینه نهاده پایین‌تر بیاید. به‌همین‌دلیل بسیاری از کشاورزان به‌دنبال بهینه‌ترین میزان و مقدار مصرف هیومیک اسید هستند تا اثر بیشتری بر ROI داشته باشند.
بهترین زمان مصرف هیومیک اسید در مراحل رشد گیاه
زمان مصرف اسید هیومیک بسته به مرحله رشد گیاه متفاوت است. معمولاً توصیه می‌شود در مراحل اولیه رشد (پس‌از کشت یا انتقال نشا) هیومیک اسید به خاک افزوده شود تا ریشه‌ها قوی‌تر شوند و ظرفیت جذب عناصر افزایش یابد. در محصولات سالانه مثل گندم و ذرت، مصرف در مرحله سه برگی و قبل‌از پنجه‌زنی موثر است. در درختان میوه، مصرف در آغاز فصل رشد و سپس در دوره تشکیل میوه توصیه می‌شود.
برای گیاهان گلخانه‌ای، استفاده به صورت مداوم و با غلظت کم در سیستم آبیاری قطره‌ای یا مهپاش می‌تواند بهینه باشد. دوز مصرف باید مطابق توصیه سازنده باشد؛ به‌طور معمول ۲–۳ کیلوگرم پرک یا ۱۰–۱۵ لیتر مایع برای هر هکتار در مراحل مختلف پیشنهاد می‌شود.
سناریوهای مصرف بهینه هیومیک اسید در مزارع مختلف
براساس داده‌های تجربی کشاورزان و تحقیقات دانشگاهی، جدول زیر برخی سناریوهای متداول مصرف در ایران را ارائه می‌دهد. اعداد ROI تقریبی هستند و بسته به شرایط زمین و قیمت محصول تغییر می‌کنند.
| محصول | مقدار مصرف (پرک/هکتار) | زمان مصرف | درصد صرفه‌جویی در کودهای شیمیایی | افزایش عملکرد | ROI تقریبی |
| گندم | ۳–۲ کیلوگرم پرک یا ۱۵–۱۰ لیتر مایع | شروع رشد، پنجه‌زنی | ٪۲۰ | ٪۱۰ | ۶۰۰–٪۵۰۰ |
| پسته | ۲ کیلوگرم پرک به صورت خاکی + محلول‌پاشی مایع | آغاز رشد و پس از برداشت | ٪۳۰ | ٪۱۵ | ۵۰۰–٪۴۰۰ |
| کشت گلخانه‌ای (خیار، گوجه) | ۲–۱ کیلوگرم پرک یا ۱۰–۵ لیتر مایع | هر ۴–۶ هفته در آب آبیاری | ٪۲۵ | ٪۲۰ | ٪۶۰۰ |
برای دریافت جدول مصرف پیشنهادی آبادیس و مشاوره تخصصی، می‌توانید از طریق وب‌سایت آبادیس اقدام کنید.
خطاهای رایج کشاورزان در مصرف هیومیک اسید
برخی کشاورزان تصور می‌کنند که هرچه مقدار اسید هیومیک بیشتر باشد، اثر بهتر است؛ اما مصرف بیش‌ازحد این ماده می‌تواند باعث سدیم زدایی خاک یا اختلال در تعادل مواد غذایی شود. اشتباه دیگر، مخلوط کردن همزمان هیومیک اسید با کودهای بسیار اسیدی یا قلیایی است که می‌تواند باعث رسوب عناصر و کاهش جذب شود. همچنین بعضی‌ها پس‌از افزودن هیومیک اسید، مصرف کودهای شیمیایی را قطع می‌کنند؛ در حالی که این ماده مکمل است و باید به‌عنوان بخشی از برنامه تغذیه‌ای استفاده شود. انتخاب زمان نادرست (مثلاً آخر فصل رشد) یا استفاده از محصولات بی‌کیفیت و فاقد برگه آنالیز نیز از خطاهای متداول است.
مقایسه اقتصادی اسید هیومیک با کودهای شیمیایی
هیومیک اسید به‌تنهایی حاوی مقادیر زیادی از عناصر غذایی نیست؛ اما باعث افزایش کارایی استفاده از کودهای شیمیایی می‌شود. جدول زیر مقایسه‌ای از هزینه و مزایا ارائه می‌دهد:
| نوع کود | هزینه تقریبی برای هر هکتار (تومان) | مزایا | معایب |
| کودهای شیمیایی (NPK) | ۵–۷ میلیون | تأمین سریع عناصر، قابلیت پیش‌بینی | هزینه بالا، شستشوی سریع، تخریب ساختار خاک |
| اسید هیومیک | ۱–۲ میلیون | بهبود ساختار خاک، افزایش جذب عناصر، کاهش شستشو | تأثیر آهسته‌تر، نیاز به ترکیب با کودهای دیگر |
| ترکیب هیومیک اسید + کاهش ۲۰ ٪ مصرف NPK | حدود ۷–۸ میلیون (کود شیمیایی کمتر + هیومیک) | افزایش عملکرد و کاهش هزینه کل، بهبود پایداری محیطی | نیاز به مدیریت دقیق، هزینه اولیه بیشتر |
استفاده ترکیبی از هیومیک اسید و کود شیمیایی، ضمن کاهش مقدار کود مصرفی، عملکرد را افزایش می‌دهد و از نظر اقتصادی و زیست‌محیطی مزیت دارد.
جمع‌بندی اقتصادی: چرا اسید هیومیک هزینه نهاده را نصف می‌کند؟
تحلیل‌های اقتصادی نشان می‌دهد که افزودن هیومیک اسید به برنامه تغذیه موجب صرفه‌جویی قابل‌توجهی در مصرف کودهای شیمیایی می‌شود. بهبود ساختار خاک، افزایش ذخیره آب و عناصر و تقویت میکروارگانیسم‌های مفید سبب می‌شود گیاه به کودهای کمتری نیاز داشته باشد. همچنین افزایش عملکرد به‌معنای درآمد بیشتر است. به‌عنوان‌مثال، اگر کشاورزی با هزینه ۲ میلیون تومان برای هیومیک اسید بتواند مصرف کود شیمیایی را ۳۰ درصد کاهش دهد (صرفه‌جویی ۲ میلیون تومان) و همزمان درآمد محصول را ۱۰ درصد افزایش دهد، هزینه نهاده در مجموع تقریباً نصف می‌شود. تحقیقات علمی نشان داده‌اند که هیومیک اسید نه‌تنها بازدهی خاک را بهبود می‌دهد، بلکه ضایعات کودهای شیمیایی را کاهش می‌دهد. بنابراین، این ماده می‌تواند یک سرمایه‌گذاری اقتصادی برای کشاورزان باشد.
سوالات متداول
· حداقل مقدار مصرف اسید هیومیک برای ROI مثبت چقدر است؟
طبق تجربه، مصرف حدود ۲ کیلوگرم پرک یا ۱۰ لیتر مایع در هکتار می‌تواند افزایش عملکرد حداقل ۱۰ درصدی را ایجاد کند، بنابراین ROI مثبت خواهد بود. البته مقدار دقیق باید براساس نوع محصول و شرایط خاک تعیین شود.
· آیا هیومیک اسید می‌تواند جایگزین کامل کودهای شیمیایی شود؟
خیر، این ماده معمولاً به‌عنوان مکمل به کار می‌رود و کارایی کودهای شیمیایی را بالا می‌برد. حذف کامل کودهای معدنی ممکن است باعث کمبود عناصر مورد نیاز گیاه شود؛ بهترین رویکرد، ترکیب منطقی آن‌هاست.
· اسید هیومیک با چه روش آبیاری قابل‌مصرف است؟
این ماده قابل‌تزریق در سیستم‌های آبیاری قطره‌ای، مهپاش و بارانی است. در آبیاری سطحی، می‌توان آن را قبل از آبیاری در خاک پخش کرد یا به صورت محلول در آب آبیاری داد. بهتر است محلول‌پاشی روی برگ در غلظت‌های کم و در ساعات خنک روز انجام شود.
علی
تاریخ : 3 - سپتامبر - 2025واقعا می‌شه با مصرف هیومیک اسید هزینه کودهای شیمیایی رو نصف کرد؟ به‌نظر خیلی ایده‌آل میاد!
کارشناس روابط عمومی
تاریخ : 3 - سپتامبر - 2025سؤال خوبی پرسیدی! البته کاهش هزینه‌ها به عوامل مختلفی مثل نوع محصول، شرایط خاک، اقلیم و نحوه مدیریت مزرعه بستگی داره. اما مطالعات علمی و تجربیات میدانی نشون دادن که هیومیک اسید با بهبود جذب عناصر غذایی و افزایش راندمان مصرف کود، می‌تونه نیاز به کودهای شیمیایی رو به‌طور قابل توجهی کاهش بده. در برخی موارد، کشاورزان تا ۴۰–۵۰٪ کاهش مصرف کود رو تجربه کردن، که در کنار افزایش عملکرد محصول، بازگشت سرمایه چشمگیری به همراه داشته.