رئیس تحقیقات غلات موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور گفت:با اجرای طرح جهش تولید در دیمزارها برآورد می‌شود که عملکرد تولید گندم دیم در کشور با ۵۰ درصد افزایش از ۱ تن در هکتار به ۱.۵ تن برسد.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم حدود ۴٫۵ میلیون هکتار سطح زیر کشت گندم دیم در کشور است که با در نظر گرفتن عملکرد یک تن در هکتار یعنی سالانه حدود ۴٫۵ میلیون تن گندم دیم در کشور تولید می‌شود.
حال وزارت جهاد کشاورزی با همکاری ستاد اجرای فرمان امام به دنبال جهش تولید در دیمزارهای کشور است که پشتیبانی فنی این طرح را موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور انجام می‌دهد.
در این طرح پیش بینی شده است که عملکرد تولید گندم دیم از یک تن در هکتار به یک و نیم تن در هکتار افزایش یابد که این به معنی افزایش ۵۰ درصدی عملکرد تولید گندم در دیمزار ها است و تولید این محصول از ۴٫۵ میلیون امکان ارتقا تا ۹ میلیون تن را نیز دارد که در این صورت با در نظر گرفتن تولید گندم آبی نه تنها به خودکفایی می رسیم بلکه با مازاد تولید نیز مواجه خواهیم شد.
اسماعیل زادحسن رئیس بخش تحقیقات غلات موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور معتقد است که با تدارک بذر رقم مناسب و مدیریت صحیح مزرعه در دراز مدت، حتی امکان ارتقا عملکرد گندم و جو به ۲٫۵ تن در هکتار نیز در برخی مناطق قابل دستیابی است.
در ارتباط با وضعیت تولید محصولات دیم در کشور مصاحبه تفصیلی با زادحسن انجام شده است که مشروح آن در ذیل مطلب آمده است.
سوال: سطح زیر کشت اراضی دیم کشور چقدر است و چه محصولات زراعی در دیمزار ها کاشته می‌شود؟
پاسخ: بر اساس آمار نامه محصولات زراعی که توسط وزارت جهاد کشاورزی منتشر می‌شود در سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ سطح زیر کشت محصولات زراعی دیم در کشور ۶/۰۸ میلیون هکتار بود. این میزان در سال‌های مختلف بسته به شرایط اقلیمی بین ۵٫۵ تا ۵٫۶ میلیون هکتار متغیر است.
مهمترین محصولات زرعی دیم گندم، جو و نخود به ترتیب با ۴٫۵ ، ۱ و ۴۵٫ میلیون هکتار سطح زیر کشت است.
عدس، کلزا، گلرنگ، بالنگوی شهری، کاملینا و محصولات علوفه‌ای ماشک، خلر و نخود علوفه ای نیز در حال حاضر سهم کمتری در دیمزارها دارند.
با سیاست‌های حمایتی خاصی هم که برای تولید گندم در کشور وجود دارد و نرخ خرید تضمینی مناسبی برای گندم در مقایسه با سایر محصولات زراعی اعلام شده است، کشاورزان تمایل بیشتری برای کاشت این محصول داشته و این موجب می‌شود سایر محصولات مورد توجه دیمکاران قرار نگیرند.
کاهش ۶۵ درصدی سطح زیر کشت غلات در اراضی دیم بدون کاهش تولید
در حال حاضر بیش از ۸۰ درصد محصولات تولیدی در دیمزارهای کشور، غلات است که برنامه‌ریزی شده با افزایش تولید در واحد سطح بدون کاهش تولید، سطح زیر کشت غلات تا ۶۵ درصد کاهش یابد .
البته از گذشته غلات سهم بیشتر در دیمزارهای کشور داشته و تولید آن برای ما اهمیت بالاتری دارد اما با توجه به اهمیت پایداری تولیدات کشاورزی و سیاست‌گذاری برای توسعه کشاورزی حفاظتی، کاهش اراضی آیش و افزایش سطح زیر کشت حبوبات، دانه‌های روغنی و علوفه در تناوب با غلات در سامان دهی تولید در دیمزار ها موثر است.
پایداری تولید و حفاظت از منابع تولید به ویژه خاک اهمیت بالایی داشته و لازم است برای تداوم تولید در آینده استفاده از منابع به نحو مطلوب مدیریت گردد.
سوال: میزان عملکرد تولید غلات در کشور چقدر است؟
پاسخ: متوسط عملکرد گندم و جو دیم در سال‌های گذشته حدود ۱ تن در هکتار بوده است و هر ساله حدود حدود ۴٫۵ میلیون تن گندم و یک میلیون تن جو در دیمزار های کشور تولید می‌شود. البته حفظ این میزان تولید با توجه به واقعیت های موجود حاصل همت کشاورزان است زیرا در سال‌های اخیر شرایط زراعت دیم در مقایسه با گذشته با محدودیت‌های اقلیمی شدیدتری به ویژه خشکسالی های متوالی مواجه است.
افزایش ۵۰ درصدی عملکرد تولید غلات دیم
سوال: چگونه کاهش سطح زیر کشت غلات منجر به کاهش تولید نمی‌شود؛ چه برنامه های برای افزایش بهره وری دارید؟
پاسخ : در حال حاضر از نظر بهره وری و استفاده از پتانسیل دیمزارها در نقطه مطلوبی قرار نداریم اما با اجرای طرح جهش تولید در دیمزار ها که با حمایت ستاد اجرای فرمان حضرت امام (ره) و وزارت جهاد کشاورزی و پشتیبانی فنی موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور در حال اجرا است و تداوم برنامه های حمایتی در سال های آتی امیدواری وجود دارد که میانگین عملکرد تولید گندم و جو در کشور از حدود یک تن در هکتار به ۱٫۵ تن در هکتار افزایش یابد.
بنابراین با دستیابی به ۵۰ درصد افزایش عملکرد در واحد سطح علی رغم کاهش سطح کاشت افزایش تولید نیز خواهیم داشت.
سوال: اقداماتی که برای افزایش بهره وری در تولیدات دیم را شرح دهید؟
پاسخ: با توجه به نتایج بررسی‌های انجام گرفته در پایگاه های فناوری ایجاد شده در استان‌های دیم خیز، تفاوت قابل توجهی بین عملکرد تولید محصولات در مزارع الگویی در مقایسه با مزارع کشاورزان همجوار در آن مناطق وجود دارد.
افت تولید در مزارع کشاورزان در سال‌های مواجهه با تنش‌های محیطی گرما، خشکی و سرما و بیماریهای گیاهی افزایش یافته و در بعضی موارد تا ۲۰۰ درصد هم گزارش می‌شود.
این اختلاف ناشی از عدم رعایت دستور العمل موسسه عمدتا در زمینه انتخاب نامناسب رقم زراعی، کشت ارقام حساس به بیماری، رعایت نکردن زمان مناسب کشت، میزان و زمان اشتباه مصرف کود ازته، عمق کشت و تراکم بیشتر از میزان توصیه شده است.
به دلیل تغییرات اقلیمی و تغییر شرایط تولید نسبت به گذشته، امکان ادامه تولید اقتصادی با روش‌ها و باور های سنتی گذشته وجود ندارد.
اساسا کشاورزان در برابر تغییر روش‌ها محافظه کار بوده و مقاومت نشان می‌دهند؛ لذا برای تغییر الگوی کشت و بکارگیری حداکثری دستور العمل‌های فنی زراعت دیم محصولات زراعی توسط کشاورزان نیاز به نگرش های جدید و فعالیت‌های گسترده ترویجی است.
برای دستیابی به جهش تولید در دیمزارهای کشور لازم است یافته های تحقیقاتی در عرصه بکار گرفته شود. نهاده‌های تولید اعم از بذر ارقام مناسب، کود و سم و ماشین آلات کشاورزی در زمان مناسب تامین و در دسترس کشاورزان قرار گرفته باشد.
در سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ رکود تولید هسته‌های بذری محصولات دیم با تولید بیش از ۸ هزار تن در کشور شکسته شد. تولید بذر ارقام جدید و توزیع در بین کشاورزان یکی از مهمترین گامها برای تولید پایدار در دیمزار ها است.
برای کلیه مناطق با هر شرایط اقلیمی رقم زراعی مخصوص معرفی شده است
یکی از مشکلات تولید در برخی مناطق نبود بذر ارقام مناسب و کشت توده‌های بومی حساس به ورس و بیماری به ویژه در گندم و نخود بود. در حال حاضر برای کلیه مناطق با هر شرایط اقلیمی رقم زراعی مخصوص معرفی و بذر مورد نیاز در دسترس است.
لذا کشت ارقام جدید و متحمل به این بیماریها در کنار رعایت دستور العمل به‌زراعی مربوطه، منجر به افزایش قابل توجه عملکرد در آن مناطق خواهد شد. همچنین با معرفی ارقام جدید متحمل به سرما و یخبندان کشت محصولاتی مثل جو و نخود برای بهره وری بیشتر آب سبز ناشی بارش های پاییز و زمستان، در مناطق سردسیر از بهار به پاییز منتقل شده و در افزایش تولید و عملکرد جو و نخود کشور بسیار موثر خواهد بود.
امکان افزایش عملکرد غلات دیم تا ۲٫۵ تن در هکتار در دراز مدت
از آنجاییکه در برخی مناطق دیمزارهای کشور پتانسیل تولید بالایی دارند لازم است از این پتانسیل با کشت ارقام جدید و پر محصول بهره برداری مطلوب نمود. حتی امکان تولید ۴ تن در هکتار گندم و جو در برخی مناطق قابل دستیابی است.
هرچند بخش اعظمی از دیمزارها پتانسیل تولید پایینی دارند ولی در این مزارع می‌توان با تدارک بذر رقم مناسب و مدیریت صحیح مزرعه در صورت بهره مندی از بارندگی در حد متوسط دراز مدت به تولید ۲ تا ۲٫۵ تن در هکتار دست پیدا کرد.
سوال: مزارع آبی که دسترسی مناسبی به آب ندارند، چگونه مدیریت می‌شوند؟
پاسخ: برخی از مزارع آبی گندم در کشور به دلیل عدم دسترسی در حد نیاز به آب، میزان تولید مطلوبی ندارند. به همین دلیل در سال‌های اخیر ارقام گندم جدیدی مانند پرآو، هور، شاداب و هومان توسط این موسسه برای مزارع آبی با آبیاری محدود در اقلیم سرد و معتدل سرد ارائه شده است؛ این ارقام با حداقل ۲ بار آبیاری می توان بیش از ۴ تن در هکتار تولید نمود.
در اقلیم گرمسیر نیز ارقام دیم معرفی شده به دلیل مقاومت به ورس و بیماریهای گیاهی قابلیت کشت در شرایط نیمه آبی را هم دارند.
در این مزارع باید دستور العمل‌های زراعی در شرایط آبیاری تکمیلی از قبیل تغذیه و تراکم کاشت رعایت شود. برای مزارع با آبیاری محدود ارقام دیگری مانند پیشگام در بخش غلات موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر معرفی شده و در حال حاضر در دسترس کشاورزان است.
معرفی ۱۰۸ رقم برای کشت دیم
سوال: موسسۀ تحقیقات دیم چند رقم زراعی معرفی کرده است؟
در نتیجه فعالیت‌های پژوهشی محققین این موسسه، تا کنون برای کل محصولات زراعی دیم ۱۰۸ رقم زراعی معرفی شده است و از این تعداد، ۹ رقم آن در سال جاری معرفی شده است.
۴ رقم جدید گندم دوروم نقشین، دامون، بارین و آیسان برای اقلیم معتدل، یک رقم گندم دوروم آروین برای مناطق گرمسیر، دو رقم نخود تابان و روشنا مقاوم به سرما برای کشت پاییزه در مناطق سردسیر و برای اولین بار دو رقم شش ردیفه و پرمحصول جو برزین و رستا مناسب مناطق گرمسیر شده است.
در مجموع ۳۳ رقم گندم نان، ۱۳ رقم گندم دوروم، ۲۰ رقم جو، ۲۲ رقم نخود، ۷ رقم عدس، ۳ رقم گلرنگ، ۲ رقم کلزا، یک رقم بالنگوی شهری، ۶ رقم رقم ماشک و خلر علوفه ای و یک رقم نخود علوفه ای معرفی شده و با تدارک برنامه تولید بذر، بذر این ارقام در موسسه دیم و مراکز استانی و با مشارکت بخش خصوصی تولید و بین کشاورزان توزیع می شود.
برآوردهای رسمی بیانگر این است که این ارقام ۷۵ درصد دیمزارهای کشور را تحت پوشش دارند. این ارقام با رعایت اصول به زراعی در شرایط دیم پرمحصول بوده و به دلیل برخورداری از مقاومت به تنش‌های محیطی خشکی و سرما، تحمل به بیماریها، زودرسی، عدم ورس و مقاومت به ریزش دانه منشا تحول در دیمزار ها خواهند بود.
در طول سال های گذشته ارقام گندم صدرا، باران، هشترود و ایوان مناسب دیمزار های سرد و معتدل سرد معرفی شده اند. رقم جام متحمل به بیماری زنگ زرد از ارقام جدید مناسب برای کشت در مناطق گسترش این بیماری در اقلیم سرد است. رقم گندم ریژاو برای مناطق معتدل، ارقام کریم، آفتاب، کبیر و پایا برای مناطق گرمسیر مناسب است.
آیدین، باریش، آرتان و قافلان از ارقام جدید جو مقاوم به سرما برای کشت پاییزه در اقلیم سردسیر بوده و ارقام راشین، بهدان و خرم نیز برای اقلیم گرمسیر معرفی گردیده اند.
ارقام نخود آنا، سعید از ارقام مرسوم و مناسب کشت پاییزه نخود در مناطق سرد می باشند و ارقام تابش و روشنا نیز در سال جاری معرفی گردید. ارقام نخود یادگار و کسری و عدس مژده نیز در سال گذشته برای مناطق معتدل و گرمسیر کشور معرفی شد . ارقام هاشم، عادل، نصرت و منصور نیز از ارقام مرسوم در دیمزار های کشور در مناطق معتدل و گرمسیر کشور هستند.
ارقام نخود علوفه ای پایونیر، خلر آراز، ماشکهای گلشن، گل سفید و لامعی محصول مناسب علوفه دیم بوده و رقم کلزای تابان و گلرنگ امید هم از محصولات دانه روغنی دیم است.
سوال: به عنوان مسئول در بخش دیم در کشور از توجه ها به این بخش رضایت دارید؟
پاسخ: برای ساماندهی زراعت در دیمزار در دولت های مختلف برنامه های متعددی اجرا گردیده و در حال حاضر نیز اجرا می شود. ایجاد موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور در سال ۱۳۷۱ موجب تحول در پاسخ به نیاز های پژوهشی و پر کردن خلاهای تحقیقاتی حوزه زراعت دیم شد.
ارقام جدید و پر محصولی معرفی و دستور العمل‌های زراعی تحول یافته متناسب با شرایط اقلیمی جدید نیز ارائه گردید. ولی برای توسعه کمی و به ویژه کیفی محصولات زراعی دیم لازم است به حوزه آینده پژوهی توجه بیشتری نمود و فعالیت‌های پژوهشی را با دیدگاه های جدیدتر و با محوریت تولید کمی و کیفی پایدار تدوین نمود.
فاصله زیاد یافته کشاورزی تا ورود به عرصه!
در حال حاضر فاصله قابل توجهی بین میزان پتانسیل تولید قابل دستیابی دیمزارهای کشور از میزان تولید شده وجود دارد و این نشان می‌دهد در حوزه انتقال یافته‌های تحقیقاتی و پذیرش توسط بهره برداران نیاز به فعالیت بیشتری وجود دارد.
وزارت جهاد کشاورزی با همراهی ستاد اجرای فرمان امام (ره) با اجرای طرح ۵ ساله جهش تولید در دیمزارها در حال پرکردن بخشی از این خلا هستند.
سوال: یعنی موسسه تحقیقات دیم کشور خواسته از وزارت جهاد کشاورزی یا دولت ندارد؟
کشاورزان دیم کار عمدتا از طبقه فقیر جامعه هستند و این کشاورزان به دلیل نداشتن امکانات و نقدینگی لازم امکان اجرای دستورالعمل‌های نوین را ندارند و فعالیت خود را به صورت سنتی ادامه می‌دهند . لذا در نظر گرفتن دیمکارها در برخورداری از حمایت های مادی و معنوی در قوانین بالادستی ضروری است .
ارائه تسهیلات جدید برای توسعه کشت مکانیزه با بروز نمودن کارنده ها برای زراعت بدون شخم و کم خاک‌ورزی و اعمال استاندارد اجباری سیستم جایگزاری کود، تغییر قیمت‌های تضمینی و ارائه قیمت مناسب همانند گندم برای توسعه متوازن حبوبات، جلوگیری از تفکیک مزارع و کوچک شدن مزارع دیم با وضع قوانین بازدارنده و حمایت از صندوق بیمه محصولات کشاورزی و تسریع در پرداخت خسارات ناشی از ناملایمات جوی و اقلیمی به بهره برداران از جمله مواردی به بهبود وضعیت کشت محصولات دیم در کشور کمک می‌کند.
سوال : چه برنامه‌هایی در سیستم کشاورزی حفاظتی در دستور کار دارید؟
کشاورزی حفاظتی یک نظام زراعی با دیدگاه تولید کشاورزی پایدار با حفاظت از منابع تولید است. سه رکن اصلی کشاورزی حفاظتی عبارت است از رعایت بی خاک‌ورزی ( کاشت بدون شخم توسط کارنده های مستقیم) و رعایت کم خاک‌ورزی (شخم با چیزل و حذف گاو آهن برگردان دار)، رعایت تناوب زراعی با محصولاتی مثل علوفه دیم و حبوبات و حفظ بقایای محصول قبلی برای پوشش سطح خاک است.
با توجه به تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی و اهمیت حفاظت از رطوبت در خاک توسعه کشاورزی حفاظتی از ضروریات برای تولید پایدار در آینده کشور است.
لازمه تحقق این امر بروز رسانی کارنده ها به دستگاه‌های جدیدی است که اصطلاحاً کشت مستقیم عنوان می شود و با این دستگاه ها بر روی بقایای محصولات قبلی و بدون انجام خاک‌ورزی های دیگر کاشت انجام می‌شود.
این سیستم زراعی با گذشت زمان موجب حفاظت از ساختمان خاک، افزایش ماده آلی و افزایش رطوبت و حاصل خیزی خاک می‌شود. در این سیستم به دلیل عدم شخم، ممکن است علف‌های هرز بیشتری باشد.
لذا مدیریت علف‌های هرز در کشاورزی حفاظتی نسبت به نظام رایج اهمیت بیشتری داشته و بسیار مهم است که کشاورزی حفاظتی در اقلیم‌های مختلف با رعایت شرایط خاص توسعه یابد و تبین کلیه جوانب و اهداف و انتظارات با توجه به هزینه بالای تجهیزات کارنده کشت مستقیم و تراکتورهای سنگین تر مورد استفاده در این نظام زراعی موجب مقبولیت بیشتر از جانب بهره بردارا ن را در پی خواهد داشت.
انتهای پیام/
- نویسنده: تسنیم tasnimnews
