متوسط درآمد سالانه کشورهای نفتی۱۷۵ هزار میلیارد دلار است که گفته می شود تا سال ۲۰۴۰ حدود ۵۰ درصد آن از دست برود. اما سیاست گذاری های غلط و تحریم ها مانع استفاده از فرصت باقی مانده برای ایران شده است.
بازار؛ گروه آب و انرژی: کاهش استفاده از سوخت های فسیلی چند سالی است که به یکی از دغدغه اصلی بسیاری از کشورها تبدیل شده است. با این وجود بسیاری بر این باورند که کشورهای نفت خیز تمایل چندانی برای حرکت در این مسیر ندارند. در این میان بررسی های انجام شده در یکی از اندیشکده‌های معتبر جهان در حوزه مسایل محیط زیستی نشان می دهد که تلاش جهانی و برنامه کشورهای برای کاهش گازهای گلخانه‌ای و فاصله گرفتن از سوخت‌های فسیلی منجر به کاهش درآمد ۴۰ کشور نفت‌خیز از جمله ایران می‌شود. آنگونه که در این گزارش آمده ۲۸ کشور نفت‌خیز تا سال ۲۰۴۰ ممکن است نیمی از درآمدشان را از دست بدهند.
متوسط درآمد سالانه کشورهای نفت‌خیز در مجموع ۱۷۵ هزار میلیارد دلار است که پیش بینی می شود تا سال ۲۰۴۰ ممکن است نیمی از درآمدشان را از دست بدهند
از طرفی طبق اعلام آژانس بین‌المللی انرژی، متوسط درآمد سالانه کشورهای نفت‌خیز در مجموع ۱۷۵ هزار میلیارد دلار است. به عبارت دیگر با فرض درستی این بررسی می توان ادعا کرد که تا سال ۲۰۴۰ حدود ۵۰ درصد این درآمد یعنی حدود ۸۷ هزار میلیارد آن از دست خواهد رفت.
همین مساله باعث شده که کشورهای نفت خیز دنیا با سرعت بیشتری نسبت به گذشته به دنبال استفاده از منابع نفتی خود واستفاده از درآمد حاصل از فروش نفت خود برای توسعه انرژی های پاک باشند. اما در کشور ما سیاست گذاری های اشتباه قیمتی از یک سو باعث هدر رفت حجم زیادی از انرژی در کشور شده است. از سوی دیگر به دلیل شرایط تحریمی امکان فروش و صادرات نفت برای کشور ما بسیار سخت است.
کدام کشورها بیشتر در معرض خطر کاهش درآمد هستند؟
به نظر این موسسه کشورهایی مانند ونزوئلا، قطر و کشورهای نفت‌خیز آفریقا مانند نیجریه، چاد، آنگولا با بالاترین درجه خطر مواجه هستند. کشورهای عربستان، جمهوری آذربایجان، امارات و الجزایر در درجه دوم؛ عراق، روسیه و لیبی در درجه سوم، ایران، نروژ و مکزیک در درجه چهارم و ترکمنستان، اوکراین و کلمبیا در درجه پنجم خطر قرار دارند.
البته اینکه ایران در این فهرست در درجه چهارم قرار گرفته به خاطر تحریم‌های سال‌های اخیر است که باعث کاهش فروش نفت و درآمدهای نفتی کشورمان شده و در غیر این صورت ما هم در ردیف‌های اول این تهدید قرار داشتیم.
با این اوصاف می توان ادعا کرد که ایران در حال از دست داده فرصت ویژه خود برای کسب درآمد نفتی به دلیل شرایط تحریمی است.
فرصتی که تحریم ها از ایران می گیرد
این همان نکته ای است که محمود نجفی عرب رییس پارلمان بخش خصوصی تهران هم امروز بدان اشاره کرده و با بیان اینکه استخراج و فروش نفت در کشورهای عربی و تبدیل درآمدهای نفتی به دیگر دارایی‌های سرعت بسیار زیادی گرفته است، افزود: البته ما به دلیل تحریم‌های نفتی درحال از دست دادن این فرصت هستیم و ممکن است روزی مشکل تحریم‌های نفتی حل شود که دیگر فرصت چندانی برایمان باقی نمانده باشد تا درآمدهای نفتی را به سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت به خصوص در حوزه انرژی‌های پاک تبدیل کنیم.
نجفی عرب : به نظر کارشناسان آژانس، بازار نفت به اوج تقاضای خود رسیده و تقاضای جهانی نفت که سالی یکی دو درصد رشد داشت در سه، چهار سال گذشته بین صفر تا یک درصد رشد داشته و تقاضا رو به کاهش است. در مقابل شاهد رشد سریع تقاضا برای منابع جایگزین به خصوص انرژی‌های پاک مانند خورشیدی، بادی و خودروهای برقی و باتری هستیم که سالانه ۲۰ درصد به ظرفیت آنها اضافه می‌شود
نجفی عرب ادامه داد: به نظر کارشناسان آژانس، بازار نفت به اوج تقاضای خود رسیده و تقاضای جهانی نفت که سالی یکی دو درصد رشد داشت در سه، چهار سال گذشته بین صفر تا یک درصد رشد داشته و تقاضا رو به کاهش است. در مقابل شاهد رشد سریع تقاضا برای منابع جایگزین به خصوص انرژی‌های پاک مانند خورشیدی، بادی و خودروهای برقی و باتری هستیم که سالانه ۲۰ درصد به ظرفیت آنها اضافه می‌شود. در سال ۲۰۲۲ حدود ۵۰۰ میلیارد دلار در انرژی‌های خورشیدی و بادی سرمایه‌گذاری شده که از میزان کل سرمایه‌گذاری صورت گرفته در صنعت نفت جهان، بیشتر است.
او با اشاره به برگزاری کنفرانس جهانی تغییرات اقلیمی (کاپ ۲۸) در دبی گفت: بیش از ۱۱۵ کشور جهان از جمله آمریکا با امضای میثاق‌نامه وعده دادند تا سال ۲۰۳۰ ظرفیت تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر را ۳ برابر کنند. طبق گزارش‌های جهانی باد و خورشید در حال حاضر ارزانترین منابع تولید انرژی در شبکه برق هستند و قیمت خودروهای برقی هم‌اکنون هم‌تراز و در مواقعی حتی کمتر از خودروهایی با موتورهای درون‌سوز است، در نتیجه مهمترین استدلال برای حمایت از تولید آنها جدا از تولید کمتر گازهای گلخانه‌ای، صرفه اقتصادی است. رئیس صندوق بین‌المللی پول هم در جریان کنفرانس کاپ ۲۸ از کشورها خواست تا یارانه انرژی را کاهش دهند و به جای آن در پروژه‌های جلوگیری از گرمایش زمین سرمایه‌گذاری کنند. پیش از این بانک جهانی، آژانس بین‌المللی انرژی و دیگر نهادهای بین‌المللی هم از کشورها خواسته بودند تا یارانه انرژی را کاهش دهند تا جلوی مصرف بی‌رویه انرژی گرفته شود و تولید گازهای گلخانه‌ای کاهش پیدا کند.
ایران در سال ۱۴۰۳ همچنان یکی از بزرگترین پرداخت کنندگان یارانه انرژی می ماند
جالب است که بدانید طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی میزان یارانه پنهان انرژی در ایران بعد از روسیه بالاترین میزان در جهان و معادل ۳۶ درصد کل تولید ناخالص داخلی کشور است. یعنی سال گذشته که تولید ناخالص داخلی ۴۰۷ میلیارد دلار بوده ۳۶ درصد آن به پرداخت یارانه انرژی تخصیص پیدا کرده است.
اختلاف قیمت حامل‌های انرژی عرضه شده در بازار داخل ایران با قیمت‌ها در بازار جهانی طی سال گذشته ۱۲۷ میلیارد دلار بوده است، یعنی نزدیک ۳ برابر بودجه جاری دولت که ۵۲ میلیارد دلار آن یارانه پنهان نفت، ۴۵ میلیارد دلار آن یارانه پنهان گاز و ۳۰ میلیارد دلارش هم یارانه پنهان برق بوده است
به گفته آژانس اختلاف قیمت حامل‌های انرژی عرضه شده در بازار داخل ایران با قیمت‌ها در بازار جهانی طی سال گذشته ۱۲۷ میلیارد دلار بوده است، یعنی نزدیک ۳ برابر بودجه جاری دولت که ۵۲ میلیارد دلار آن یارانه پنهان نفت، ۴۵ میلیارد دلار آن یارانه پنهان گاز و ۳۰ میلیارد دلارش هم یارانه پنهان برق بوده است.
با این وجود اما خبری از تعدیل نرخ انرژی و اصلاح تخصیص یارانه انرژی نیست. طوری که اخبار منتشر شده نشان می دهد که دولت در سال ۱۴۰۳ هم برنامه ای برای تغییر قیمت حامل های انرژی ندارد.
سیستم غیر هدفمند پرداخت یارانه انرژی در حالی همچنان در کشور ما دنبال می شود که رییس پارلمان بخش خصوصی معتقد است که اگر ما می‌خواهیم یارانه پرداخت کنیم و به دهک‌های کم‌برخوردار کمک کنیم، می‌شود یارانه را به روشی خاص منتقل کرد.
کشور ما در سال ۲۰۱۶ با عضویت در پیمان جهانی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، متعهد شده بود که تا سال ۲۰۳۰ تولید گازهای گلخانه‌ای را حدود ۴ درصد کاهش بدهد ولی نه‌تنها تولید گازهای گلخانه‌ای کاهش نیافته که بیشتر هم شده است
او با بیان اینکه روزانه معادل ۳.۵ میلیون بشکه نفت هدر می‌رود، افزود: کشور ما در سال ۲۰۱۶ با عضویت در پیمان جهانی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، متعهد شده بود که تا سال ۲۰۳۰ تولید گازهای گلخانه‌ای را حدود ۴ درصد کاهش بدهد ولی نه‌تنها تولید گازهای گلخانه‌ای کاهش نیافته که بیشتر هم شده است.
نجفی عرب با اشاره به ضرورت مدیریت یارانه پنهان انرژی در کشور، افزود: می‌توان بخش زیادی از منابع آزاد شده را در حوزه انرژی‌های پاک سرمایه‌گذاری کرد و بخش از آن را هم به عنوان یارانه به دهک‌های آسیب‌پذیر جامعه اختصاص داد. ضمن اینکه مصرف انرژی در کشور هم عادلانه خواهد شد و از مصرف بی‌رویه و اسراف‌گونه جلوگیری می‌شود؛ این اتفاق حتماً به کاهش آلودگی هوا هم کمک خواهد کرد و می‌توانیم در شهرهایمان نفس راحتی بکشیم.
- نویسنده: تحلیل بازار
