یک استاد دانشگاه با تشریح جایگاه زن در رسانههای غربی گفت: فروپاشی خانواده و بحرانهای روانی امروز جهان نتیجه همان روایتی است که زن را به کالای سرمایهداری تبدیل کرد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم در قزوین؛ در سالهای اخیر، مسأله «زن» به یکی از جدیترین میدانهای نبرد روایتها در جهان تبدیل شده است. رسانهها، سیاستها، جریانهای فرهنگی و نظامهای اقتصادی هرکدام در تلاشاند تعریف مطلوب خود از زن را به جامعه تحمیل کنند. در این میان، سخنان اخیر رهبر انقلاب که بر تفکیک «شأن زن» و «حقوق زن» تأکید داشت، بار دیگر ضرورت بازخوانی این بحث را برجسته کرد و توجهها را به این نکته جلب کرد که مسأله زن، یک موضوع صرفاً حقوقی نیست؛ بلکه مسألهای هویتی، تمدنی و آیندهساز به شمار میرود.
این گفتوگو با هدف بررسی لایههای پنهان روایتسازی غرب درباره زن انجام میشود؛ روایتی که از دهههای گذشته، بهویژه پس از شکلگیری موجهای فمنیسم و گسترش صنعت سرگرمی، تلاش کرده است زن را از هویت اصیل خود جدا و به عنصری قابل مصرف در چرخه سرمایهداری تبدیل کند. در حالی که غرب از «حقوق برابر» سخن میگوید، واقعیت رسانهای آن نشان میدهد شأن زن در بسیاری موارد در حاشیه قرار گرفته و تبدیل به ابزاری برای تولید هیجان، فروش، جذب مخاطب و تحریک بازار شده است.
در گفتوگو با مرضیه میناییپور، استاد دانشگاه و فعال فرهنگی بینالملل تلاش کردهایم با نگاهی تحلیلی، تاریخی و مسألهمحور به پرسشهای کلیدی درباره این موضوع پاسخ دهیم: روایت غرب چه مسیری را طی کرد؟ چگونه صنعت سرگرمی و شبکههای اجتماعی تصویر زن را بازتعریف کردهاند؟ و مهمتر از همه، تفاوت میان «شأن زن» و «حقوق زن» چه آیندهای برای جهان امروز ترسیم میکند؟ گفتوگویی که پیشرو دارید، تلاشی است برای روشنکردن ابعاد پنهان این مسأله و باز کردن باب گفتوگو درباره یکی از بنیادیترین چالشهای عصر ما.
تسنیم: برای شروع لطفاً بگویید بحث زن در جهان امروز چرا تا این اندازه پیچیده و مناقشهبرانگیز شده؟ ریشه این بحران از نگاه شما چیست؟
موضوع امروز ما فقط یک موضوع رسانهای نیست، بلکه یک مسأله هویتی و انسانشناختی است. ما درباره «زن»، «هویت زن»، «کرامت زن» و «شأن زن» صحبت میکنیم؛ مسائلی که در جهان معاصر بسیار تحریف شدهاند.
رسانه غرب امروز بهطور سازمانیافته در حال کنترل ذهن، کنترل سبک زندگی و بازتعریف هویت زن است. این کار نه از سر دلسوزی، بلکه با اهداف اقتصادی، فرهنگی و ایدئولوژیک انجام میشود.
رهبر انقلاب نیز در دیدار اخیر با زنان تأکید کردند که باید تفاوت میان حقوق زن و شأن زن را شناخت؛ زیرا امروز در غرب به حقوق سطحی توجه میشود، اما هویت و کرامت زن نادیده گرفته شده است.
تسنیم: اشاره کردید که غرب بیشتر حقوق زن را برجسته میکند تا شأن زن را. این تفاوت دقیقاً چیست؟
حقوق زن یعنی مجموعهای از امتیازات اجتماعی، اقتصادی و قانونی. اما شأن زن جایگاه وجودی، کرامت انسانی، هویت مادری، وقار، متانت و ارزشهای انسانی است.
در غرب برای اینکه بر «بیهویتی زن» پوششی گذاشته شود، حقوق محدود و سطحی برجسته میشود. اما چون شأن زن نادیده گرفته شده، این حقوق نیز در نهایت به انحراف کشیده شده است، مثلاً حق کار دارد، اما امنیت شغلی و جنسیتی ندارد؛ حق آزادی دارد، اما آزادیاش تبدیل به ابزار استثمار میشود؛ حق انتخاب دارد، اما انتخابش کنترلشده و جهتدهیشده توسط رسانه است.
تسنیم: گفتید ریشه تحولات امروز مربوط به دهه ۱۹۶۰ و جنبشهای فمینیستی است. کمی درباره این مسأله توضیح دهید.
جنبشهای فمینیستی از جایی آغاز شدند که بخشی از حقوق اجتماعی زنان نادیده گرفته شده بود. اما این جریانها دچار افراط و انحراف شدند؛ گروهی فقط بر حقوق اقتصادی تمرکز کردند، گروهی فقط بر آزادیهای فرهنگی و رفتار فردی.
در همین دوران، رسانه و سینمای غرب با محوریت چند زن بازیگر مشهور «انقلاب جنسی» را راه انداخت. یکی از این زنان (مرلین مونرو) ـ که سالها کسی جرأت نام بردن از او را نداشت ـ نماد تغییرات جنسی و فرهنگی شد. این زن که حتی بر معماری و مد آن زمان اثر گذاشت، در اوج ثروت و شهرت خودکشی کرد؛ اما این واقعیت ۶۰ سال سانسور شد.
ساخت فیلمی در ۲۰۲۳ که زندگی او را روایت میکرد نشان داد که این صنعت چگونه زنان را از هویت انسانی به ابزار مصرفی تبدیل کرده است.
تسنیم: رسانه غرب چگونه هویت زن را تغییر میدهد؟ آیا این فقط در سینما اتفاق میافتد؟
تغییر هویت زن فقط با فیلم و سریال نیست؛ یک پروژه بزرگ است؛ تبلیغات، صنعت مد، فضای مجازی، انیمیشن کودک و حتی آموزش غیرمستقیم در زندگی روزمره و … همه برای این جریان بکارگیری شدهاند. رسانه غرب در همه این ابزارها الگوی زن مستقلِ بدون نیاز به خانواده را ترویج میکند؛ زنی که هیچ وابستگی ندارد، خودش قهرمان است، خودش نجاتدهنده است، خودش همهچیز است.
اما در واقع هیچ انسانی نه زن، نه مرد بهتنهایی قادر به زیست سالم اجتماعی نیست. این تبلیغ تنهایی و استقلال افراطی، در عمل زنان را از خانواده، از جامعه و حتی از هویت واقعیشان جدا میکند.
تسنیم: آیا نمونهای از این ترویج «زن مستقل» در آثار کودک و نوجوان وجود دارد؟
بله، بسیار. مثلاً در انیمیشن «قرمز» (Turning Red)دختر نوجوانی که نقصها و مشکلات جدی دارد، از سوی خانواده طرد میشود، اما ناگهان تبدیل به «ابر قهرمان» مستقل میشود، پیام این است که تو به خانواده نیاز نداری. خودت را نجات بده. تو مستقل هستی، این یعنی حذف خانواده از هویت زن.
تسنیم: به نظر شما رسانه غرب آزادی زن را چگونه تعریف میکند؟
در سطح رسانه، آزادی زن مساوی است با بیمرزی جنسی، رابطههای بیثبات، حذف مفهوم خانواده، جذابیت ظاهری و مصرفگرایی، تغییر هویت جنسی(LGBT). این آزادی در واقع یک پروژه سرمایهداری است، نه پروژه فرهنگی.
دومین تجارت پر سود جهان بعد از مواد مخدر، تجارت جنسی و جنسیتی است. و بهترین «سوخت این تجارت»، تصویر زن و بدن زن است.
تسنیم: شما اشاره کردید که رسانه غرب از زنان «استثمار» میکند، نه «آزادی». این استثمار چگونه است؟
در غرب زن کالا نیست، بلکه عرضهکننده کالا است. خود زن مهم نیست؛ میزان سودی که زن تولید میکند مهم است.
زن در صنعت مُد، لوازم آرایشی، پورنوگرافی، تبلیغات، سرگرمی، شبکههای اجتماعی بهگونهای استفاده میشود که هویت انسانی او اولویت ندارد؛ «ثمره» او مهم است، این یعنی استثمار مدرن زن.
تسنیم: آیا بازگشتی در جوامع غربی نسبت به خانواده و حجاب دیده میشود؟
کاملاً. اتفاقاً پدیدهای که رسانههای غربی هرگز درباره آن حرف نمیزنند همین است.
موج بازگشت به خانواده در آمریکا بسیار قدرتمند شده. آنتونی گیدنز میگوید شعار امروز جوانان این است: «مادر، به خانهات برگرد». روز جهانی حجاب (۱ فوریه) در آمریکا بنیانگذاری شد و هزاران زن ـ مسیحی، یهودی، بیدین ـ با شعار I love my hijab (حجابم رو دوست دارم) از پوشش دفاع میکنند.
زنان غربی از «بیپوششی اجباری» و فشار مد به ستوه آمدهاند، اینها نشان میدهد که غرب در حال بازگشت به ارزشهایی است که رسانه از آنها فرار میکند.
تسنیم: چرا ما در ایران هنوز نتوانستهایم الگوی سوم ـ زن مسلمانِ آزاد ـ را درست معرفی کنیم؟
چون ما الگو داریم، اما تصویر نداریم. غرب قهرمان ندارد، اما با سینما قهرمان میسازد، قهرمانهای تخیلی، اما ما قهرمان واقعی داریم، ولی تصویرسازی بلد نیستیم. ما هنوز نتوانستهایم زن مسلمان، زن ایرانی، زن عزتمند، زن با وقار، زن با هویت آگاهانه را تصویری جذاب، استاندارد، هنرمندانه و قابل فهم برای نسل امروز بسازیم.
تسنیم: تعریف شما از «زن آزاد» در نگاه اسلامی چیست؟
زن آزاد در نگاه اسلامی یعنی آزادی از تبدیل شدن به کالا، آزادی از نگاه ابزاری، آزادی از فشار مد، رسانه و چشم دیگران، آزادی برای رشد علمی، اجتماعی، اخلاقی، آزادی برای ساختن آینده بهتر، آزادی همراه با آگاهی، عزت و کرامت، زن آزاد کسی است که میداند ارزشش از درون اوست، نه از مصرف شدن او.
تسنیم: در پایان، مهمترین پیام شما درباره هویت زن چیست؟
اگر ما روایت خود را درباره زن نسازیم، روایت دیگری برای ما ساخته میشود.
زن ایرانی، در مدل اسلامی – ایرانی میتواند قهرمان باشد، نمونه باشد، الهامبخش باشد اما باید تصویرسازی درست، هنرمندانه و جهانی انجام دهیم.
زن ایرانی میتواند جهان را تغییر دهد؛ نه با نمایش بدنش، بلکه با عقل، ایمان، عشق، مادری، انسانیت، هویت زن بودن. این تصویر اگر درست روایت شود، الگوی سوم را به جهان معرفی خواهد کرد.
به گزارش تسنیم، آنچه بیش از همه خودنمایی میکند، ضرورت بازنگری در روایتهای رایج درباره «زن» است؛ روایتهایی که سالهاست از سوی جریانهای رسانهای غرب تولید و بازنشر میشود و در بسیاری موارد با واقعیتهای تلخ زندگی زنان در جوامع غربی فاصله دارد. آنچه در این گفتوگو خواندیم، تلاشی بود برای بازکردن لایههای پنهانی از این روایتها؛ از صنعت سرگرمی و اقتصاد سرمایهداری گرفته تا بازطراحی هویت زن در شبکههای اجتماعی و فرهنگ مصرفگرایی.
همانطور که خانم میناییپور هم اشاره کردند، مسأله زن امروز بیش از هر زمان دیگری به تقابل میان دو نگاه تبدیل شده است؛ نگاه ابزاریِ غرب که زن را در چرخه مصرف و هیجان گرفتار میکند، و نگاه کرامتمحور که شأن زن را مقدم بر حقوق و قوانین میداند. این شکاف، زمینه بسیاری از بحرانهای موجود در خانواده، هویت و روابط انسانی را رقم زده و جهان را با پرسشهای تازهای روبهرو کرده است.
گفتوگوی امروز نشان داد که بازسازی روایت زن، نه یک اختلاف نظری ساده، بلکه یک چالش تمدنی است که آینده جوامع بشری را تحت تأثیر قرار میدهد. امید است این بحث، دریچهای باشد برای گفتوگوهای عمیقتر، پژوهشهای دقیقتر و بازاندیشی جدیتر درباره جایگاه زن، کرامت انسانی و مسئولیت رسانهها در تصویرسازی از نیمی از جمعیت جهان؛ زنانی که هر تمدنی با آنها بالندگی مییابد یا فرو میپاشد.
انتهای پیام/
- نویسنده: تسنیم tasnimnews
