آموزش مجازی، با همه فرصتهایش، به بستری برای “شکاف یادگیری” تبدیل شده است؛ جایی که افت محسوس تحصیلی، حذف تعاملات سازنده و ضعف در مهارتهای اجتماعی، آینده آموزشی یک نسل را تحتالشعاع قرار داده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اهواز، افت تحصیلی دانشآموزان معضل مهم دیگری است که با طولانی شدن آموزشهای مجازی، زنگ خطر سقوط سطح سواد نسل آینده را به صدا درآورده است.در سالهایی نهچندان دور، مدارس ایران با همه کاستیهایشان، هنوز بهعنوان یکی از جدیترین مسیرهای ارتقاء اجتماعی شناخته میشدند. اما اکنون آمارها حکایت از روندی نگرانکننده دارند؛ روندی که نهفقط در کیفیت آموزشی، بلکه در آینده ذهنی و روانی نسلی از جوانان ایرانی تأثیرگذار است.
کاهش چشمگیر معدل دانشآموزان در دهه گذشته،بهوضوح نشان میدهد که نظام آموزشی ما با بحرانهایی فراتر از تغییرات محتوایی روبهرو است؛ بحرانی ساختاری، که اگر مهار نشود، میتواند زنجیرهای از پیامدهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و روانشناختی را برای جامعه ایران به دنبال داشته باشد.
این عقبگرد آموزشی را نمیتوان صرفاً یک مسئله درونمدرسهای تلقی کرد. در واقع، افت تحصیلی بهمثابه نخستین حلقه از زنجیرهای گستردهتر عمل میکند که تبعات آن بهمرور در ساحتهای مختلف زندگی جمعی ظاهر میشود.در سطوح فردی، کاهش موفقیت تحصیلی به تضعیف عزتنفس، افزایش اضطراب، و شکلگیری احساس بیکفایتی در نوجوانان میانجامد. نوجوانی که احساس کند در مدرسه ناکام است، اعتمادش به نظام اجتماعی متزلزل شده و احتمال کنارهگیریاش از مشارکتهای سازنده افزایش مییابد. این انزوا میتواند خود را در قالب پرخاشگری، رفتارهای پرخطر، یا حتی گرایش به مهاجرت نشان دهد.
در ساحت اجتماعی نیز، افت کیفیت آموزشی منجر به شکافهای جدیدی در عدالت فرهنگی میشود. طبقات فرودست، که دسترسی کمتری به آموزش خصوصی و منابع مکمل دارند، بیش از دیگران از این افول آسیب میبینند و چرخه نابرابری بازتولید میشود. مدارس محروم، با معلمان کمانگیزه و امکانات فرسوده، قادر نیستند دانشآموزان را برای رقابت علمی و اجتماعی آماده کنند. در نتیجه، نابرابری آموزشی به نابرابری فرصتها، مشاغل، و در نهایت کیفیت زندگی تبدیل میشود.
از نظر فرهنگی، تضعیف سیستم آموزشی به تدریج اعتماد به نهاد دانش را در جامعه کاهش میدهد. وقتی مدرسه دیگر قادر نباشد معنا، مهارت و امید به آینده را منتقل کند، دانشآموزان و والدین به منابع موازی یا حتی غیررسمی روی میآورند. این شرایط میتواند به رشد جریانهای ضدعلم، تقویت شایعهباوری، و تضعیف عقلانیت جمعی بینجامد؛ وضعیتی که برای جامعهای در حال گذار، میتواند بهشدت خطرناک باشد.
در نهایت، از منظر اقتصادی نیز، افت تحصیلی مساوی با کاهش کیفیت سرمایه انسانی است. جامعهای که نیروی کار آن فاقد مهارتهای پایهای ریاضی، تفکر انتقادی و سواد علمی باشد، توان رقابت در بازارهای جهانی را از دست خواهد داد. در دورانی که کشورها با جذب مغزهای متفکر در پی تقویت نوآوری و بهرهوری هستند، ایران نهفقط دچار فرار مغزها شده، بلکه در حال از دست دادن توان پرورش آنها در داخل کشور است.
حل این بحران نیازمند یک تجدید نظر اساسی در نگرش به آموزش است. باید آموزش را نهفقط یک وظیفه وزارتخانهای، بلکه پروژهای ملی و فراساختاری تلقی کنیم. اگر امروز آموزش نتواند از مسیرهای تکراری و بیرمق بیرون بیاید، فردا جامعهای خواهیم داشت که نه فقط در فناوری و اقتصاد، بلکه در بنیانهای اخلاقی و هویتی دچار لغزش شده است. احیای نظام آموزشی، نیازمند آن است که معلم بهمثابه کنشگر اصلی این نظام، اختیارات و منزلت حرفهای پیدا کند،
در ادامه سلسله گزارشات خبرگزاری تسنیم در خوزستان، درپی درخواست مادران دانش آموزان مبنی بر اینکه فرزندان مان با افت تحصیلی شدید درسی روبرو شده اند و نیز سطح سواد فرزندانمان با تعطیلات پی در پی در خطر است با برخی از مادران دانش آموزان از جمله «رقیه کردی، زینب فرحانی ، زهرا آراسته نیا و مهدیه مهران زاده» و مرتضی احمدی کارشناس و دکترای رشته علوم تربیتی به گفت و گو پرداختیم.
تسنیم: فرزند شما در چه پایهای تحصیل میکند و این موضوع چگونه بر تجربه آموزش مجازی او تاثیر گذاشت؟
کردی: ممنونم از پرداختن به این موضوع که امروز بهعنوان یک دغدغهی مهم برای بسیاری از دانشآموزان و خانوادهها مطرح است.دختر من از کلاس اول با پدیدهی کرونا مواجه شد و کلاسهایش بهصورت مجازی برگزار شد. این مسئله ضربهی بسیار سنگینی به تحصیل او وارد کرد. اکنون در پایهی هفتم است، اما متأسفانه موضوعاتی مانند آلودگی هوا و تعطیلیهای مکرر، مجدداً به روند آموزش او آسیب زدهاند. بهنظرم این روند، نظم اصلی و ریتم طبیعی مدرسه را کاملاً از بین برده است. دانشآموزان به جای تمرکز بر درس، دائماً درگیر این هستند که آیا فردا مدرسه تعطیل میشود یا خیر. این بیثباتی، آسیب روانی و آموزشی قابلتوجهی به آنان وارد کرده است.
فرحانی: دخترم در پایه چهارم دبستان تحصیل میکند. از همان دوران پیشدبستانی، به دلیل شیوع کرونا، ناچار شدیم بیشتر از آموزش مجازی استفاده کنیم تا حضوری استفاده کنیم. آموزش مجازی نسبت به آموزش حضوری کیفیت بسیار پایینتری دارد و سختیهای زیادی را به همراه آورده است؛ بهویژه برای خانوادههایی که هر دو والد شاغل هستند. معمولاً کلاسهای مجازی صبح برگزار میشود و والدین در کنار فرزندشان حضور ندارند تا مدیریت کنند که آیا درس را درست متوجه شده، به سؤالات معلم پاسخ داده یا تمرکز کافی دارد یا خیر. هرچه دوره تحصیلی دخترم بالاتر میرود، مشکلات آموزش مجازی بیشتر نمایان میشود. تقریباً هر سال به دلایل مختلفی مانند آلودگی هوا، شیوع آنفولانزا یا کمبود انرژی، ناچاریم در کلاسهای مجازی شرکت کنیم. با سختتر شدن درسها و پیچیدهتر شدن مفاهیم، معلم دیگر نمیتواند مانند کلاس حضوری بهطور طبیعی مطالب را آموزش دهد و کیفیت آموزشی بهطور محسوس افت میکند. شاید در پایههای پایینتر مانند اول یا دوم دبستان بتوان با روشهای سادهتر مفاهیم را منتقل کرد، اما در پایههای بالاتر مثل چهارم، پنجم، ششم و بهویژه دوره متوسطه، درسها دشوارتر میشوند و دانشآموز برای یادگیری با مشکلات جدی مواجه میگردد. یکی از مهمترین مشکلاتی که دانشآموزان در کلاسهای مجازی با آن مواجهاند، ضعف اینترنت و اختلال در برنامه «شاد» است. در بسیاری از موارد، ارتباط قطع میشود یا امکان دانلود مطالب وجود ندارد و این مسئله بارها روند یادگیری بچهها را مختل کرده است.
مهران زاده: فرزندانم در پایه دوم و پنجم تحصیل میکنند. با اینکه پسرم سال گذشته در پایه اول بود، اما از نظر تحصیلی درگیری چندانی با او نداشتم و همه چیز مرتب و منظم پیش میرفت؛ در مقایسه با امسال که شرایط متفاوت شده است.بچهها در این سن باید با ارتباط با دوستانی که در مدرسه دارند راه و رسم اجتماعی شدن و گفتوگو برای طرح نظرات موافق و مخالفشان را بیاموزند. بخشی از شکلگیری شخصیت دانشآموز در مدارس و صحبت با دوستانش است.تداوم آلودگی هوا به تحصیل حضوری دانشآموزان ضربه میزند؛ به نظر میرسد تنها راهکاری که پای ثابت سیاستهای مسئولان در زمان آلودگی هوا است تعطیلی مدارس است. گرچه آسانترین راهکار برای حفظ سلامت دانشآموزان در زمان آلودگی هوا، تعطیلی موقت مدارس است؛ اما نداشتن یک برنامه برای تعطیلی مدارس و تکرار تعطیلیها سبب افت تحصیلی میشود. این در حالی است که در سایر کشورها تعطیلی مدارس آخرین راهکار است.وقتی مسئولان نظام آموزشی و مسئولان کشور به همین راحتی بهخاطر دلایل متعدد مدارس را تعطیل میکنند دانشآموزان فکر میکنند که نظام آموزش بیاهمیت است و متوجه میشوند مسائل درسی و پیشرفت علمی کشور از موضوعات بیاهمیت برای مسئولان است.
آراسته نیا: سه فرزند دارم؛ یکی در پایه اول، دیگری در پایه هشتم و دختر بزرگم که اکنون دانشجو است. در دوران کرونا، او نیز ناچار بود بهصورت مجازی درس بخواند.
تسنیم: بزرگترین مانعی که برای یادگیری مؤثر فرزندتان در فضای مجازی احساس کردید چه بود؟ (مشکلات فنی، عدم تمرکز، کیفیت پایین تدریس، سردرگمی در حجم تکالیف و منابع، یا چیز دیگری بود؟).
کردی:علاوه بر مشکلات فنی، کیفیت پایین تدریس یک چالش اساسی است. ما ناگزیر به استفاده از آموزش مجازی هستیم، اما متأسفانه در بسیاری از موارد، معلمان آموزش لازم برای تدریس در این فضا را ندیدهاند. در نتیجه، محتوای ارائهشده بسیار سطحی و غیرجذاب است. بهویژه در درسهایی مانند کار و فناوری، قرآن یا فعالیتهای پرورشی، این ضعف بهوضوح دیده میشود. حتی در مواردی، از دانشآموزان خواسته میشود کارهای عملی مانند کاردستی انجام دهند که در نهایت توسط والدین (عمدتاً مادران) انجام میشود و نقش دانشآموز کاملاً منفعل میشود.
فرحانی:همانطور که در پاسخ قبلی اشاره کردم، مهمترین چالش آموزش مجازی این است که بیشترین بار یادگیری بر دوش خانوادهها قرار میگیرد. بسیاری از خانوادهها یا سطح سواد پایینی دارند، یا به دلیل مشغله زیاد وقت کافی برای همراهی با فرزندشان ندارند، و یا اساساً توانایی لازم برای آموزش دروس را ندارند. در دوره ابتدایی شاید بتوان تا حدی این کمبودها را جبران کرد، اما در مقاطع بالاتر مانند متوسطه، شرایط بسیار دشوارتر میشود. در این مرحله، مفاهیم درسی پیچیدهتر هستند و دانشآموزان نیاز بیشتری به آموزش تخصصی دارند. در حالی که در آموزش مجازی، معلم بخش زیادی از مسئولیت یادگیری را به خود دانشآموز واگذار میکند و کمتر درگیر آموزش مستقیم میشود. به همین دلیل، به نظر من محوریترین مشکلی که آموزش مجازی برای دانشآموزان ایجاد کرده، افت محسوس سطح علمی و کاهش کیفیت تحصیلی است.
مهران زاده:همه مواردی که مطرح شد را تأیید میکنم. زمان زیادی صرف میشود تا دانشآموزان تکالیف خواستهشده را یکییکی نوشته و ارسال کنند. در این فاصله، دانشآموز دائماً منتظر میماند و این اتلاف وقت بیهوده واقعاً آزاردهنده است.
آراسته نیا: بزرگترین مانع در یادگیری مجازی، مشکلات فنی و سرعت پایین اینترنت بود. این مسئله تجربه آموزشی را بهشدت تحت تأثیر قرار میداد. البته از یک جهت خوب بود، چون من هم درگیر درسهای بچهها میشدم، صدای معلمها را میشنیدم و متوجه میشدم چگونه تدریس میکنند. اما در ساعات شلوغ، سرعت اینترنت کاهش مییافت و ارسال فایلها با مشکل مواجه میشد. در کلاسهای گروهی این کندی ارتباط بیشتر نمود پیدا میکرد. اگر تقسیمبندی مناسبی برای ساعات کلاسها وجود داشت و همه مدارس در یک زمان مشخص (مثلاً ۱۲ ظهر یا ۴ بعدازظهر) کلاس نمیگذاشتند، فشار کمتری به شبکه وارد میشد و کیفیت اینترنت بهتر بود.
برای دختر پایه هشتم، مشکل دیگری هم وجود داشت. برخی معلمها، بهویژه در درسهای نظری مانند تاریخ و ادبیات، تعداد زیادی فایل صوتی پشت سر هم ارسال میکردند. این روش باعث میشد دانشآموزان دقت کافی نداشته باشند و احساس کنند معلم فقط رفع تکلیف کرده است. گوش دادن به فایلهای طولانی و بدون تعامل برای بچهها خستهکننده بود. در روزهایی که معلمها بازخورد میدادند، شرایط بهتر بود؛ اما در روزهایی که فقط فایل ارسال میشد، دانشآموزان علاقهای به گوش دادن نداشتند و حجم زیادی از مطالب تا شب امتحان باقی میماند.
تسنیم: شما در این فرآیند مجبور به ایفای چه نقشهایی شدید؟ (معلم، مشاور، فنیکار، ناظر و …) این فشار مضاعف چگونه بر زندگی روزمره و روان شما تاثیر گذاشت؟
کردی:با توجه به کاهش زمان مفید آموزش، بهنظرم حجم تکالیف باید بهگونهای تنظیم شود که خلأ آموزشی را جبران کند، اما در عمل این اتفاق نمیافتد و حجم تکالیف اغلب نامتناسب است.در شرایط فعلی، بار اصلی مسئولیتهای آموزشی و پرورشی بر دوش مادران افتاده است. مادران عملاً نقش معلم، معاون، مدیر و حتی مشاور را ایفا میکنند. پس از پایان کلاس، دسترسی به معلم بسیار محدود است و سوالات دانشآموز تا ساعتها یا حتی روز بعد بیپاسخ میماند. این موضوع علاوه بر خستگی و فرسودگی مادران، برای دانشآموز نیز آزاردهنده است و احساس فرسایش ایجاد میکند.
فرحانی: با مجازی شدن کلاسها، خانوادهها عملاً نقش معلم را بر عهده گرفتهاند. در کلاس حضوری، دانشآموز خود را ملزم میداند که با معلم رو در رو درگیر شود، درس را بخواند و پاسخ دهد. اما در کلاس مجازی چنین تعهدی وجود ندارد؛ دانشآموز ممکن است بدون تمرکز کامل یا حتی با نگاه به کتاب پاسخ دهد. همین موضوع باعث شده شفافیت و صحت آموزش بسیار کمرنگ شود. به همین دلیل، خانوادهها برای جبران این کاستیها ناچارند در نقش معلم ظاهر شوند و مسئولیت آموزش فرزندشان را بر دوش بگیرند. این مسئله فشار روانی زیادی بر خانوادهها وارد کرده است. من و بسیاری از مادران دیگر که صحبت کردهایم، نگرانی جدی درباره آینده تحصیلی فرزندانمان داریم. دغدغه اصلی این است که با افت سطح علمی ناشی از آموزش مجازی، فرزندان نتوانند در رقابتهای مهم مانند کنکور یا آزمونهای مدارس سمپاد موفق شوند. این نگرانی گسترده در میان خانوادهها وجود دارد که فرزندانشان دچار افت تحصیلی شوند و نتوانند به درجات عالی آموزشی دست یابند.
مهران زاده:یکی از نکات مهم در آموزش مجازی، نقش آرامکننده خانواده است. خانه باید محیطی ساکت و آرام داشته باشد تا دانشآموز بتواند در کلاس مجازی تمرکز کند. با این حال، هنوز بسیاری از پدرها با این موضوع کنار نیامدهاند که شرایط زندگی با دانشآموزی که بهصورت مجازی تحصیل میکند، متفاوت است و نیاز به همراهی و درک بیشتری دارد.
آراسته نیا: در این شرایط، من مجبور بودم نقشهای مختلفی ایفا کنم: معلم، مشاور، ناظر و حتی مسئول فنی. مثلاً باید اینترنت گوشی دیگر را وصل میکردم، کنار بچهها میماندم تا مشکلات فنی را حل کنم یا کمک میکردم عکس و فیلم برای معلم ارسال کنند. علاوه بر این، گاهی لازم بود خودم بخشی از درس را توضیح دهم تا بچهها بهتر متوجه شوند. بعد از پایان کلاسها نیز تازه پروژهها و مشقها شروع میشد، در حالی که کارهای خانه مثل آشپزی و امور روزمره هم وجود داشت.
تسنیم: آیا تغییرات محسوسی در خلق و خو، انگیزه یا رفتارهای اجتماعی فرزندتان (مانند گوشهگیری، بیحوصلگی، تحریکپذیری) مشاهده کردید؟ لطفاً یک مثال عینی بزنید.
کردی: قطعاً. دانشآموز ما از ساعات عصر دائماً درگیر بررسی اخبارتعطیلی مدرسه است. اگر فردا امتحان داشته باشد، این استرس چند برابر میشود. گاهی اعلام تعطیلی تا ساعت ۱۰ یا ۱۱ شب به تأخیر میافتد و دانشآموز در بلاتکلیفی میماند که درس بخواند یا نه. این مسئله نظم خواب، برنامهریزی و آرامش روانی او را بهطور کامل بر هم زده است. حتی مواردی بوده که اعلام تعطیلی تا صبح روز بعد به تأخیر افتاده و خانوادهها در سردرگمی کامل قرار گرفتهاند.
فرحانی:من مواردی دیدهام که دانشآموزان به دلیل تعطیلیهای پیاپی یا عدم حضور طولانی در مدرسه، تقریباً فراموش کردهاند که دانشآموز هستند. بیشتر وقتشان صرف بازی، تماشای کارتون و فیلم میشود و رغبتشان برای مطالعه کتابها و درس خواندن بهطور محسوسی کاهش یافته است. البته دخترم خودش علاقه دارد به مدرسه برود و وقتی تعطیل میشود، بارها میگوید دلش میخواهد در کلاس حضور داشته باشد. این نشان میدهد که بچهها واقعاً دلتنگ محیط مدرسه میشوند. اما به نظر من، همین تعطیلیهای زیاد باعث شده انگیزه و تمایل دانشآموزان برای درس خواندن کم شود؛ کمتر به سراغ کتابهایشان میروند و میزان مطالعهشان کاهش پیدا کرده است.
مهران زاده:یکی دیگر از مشکلات آموزش مجازی، بیخیالی و فرار دانشآموزان از درس است. بسیاری از بچهها یاد گرفتهاند چگونه برای انجام ندادن تکالیف، معلم را دور بزنند. مثلاً بهراحتی میگویند اینترنت قطع شده یا صدا مشکل داشته است، در حالی که چنین چیزی واقعیت ندارد. این رفتارها باعث میشود مسئولیتپذیری و صداقت دانشآموزان کاهش پیدا کند و روند آموزشی بیش از پیش آسیب ببیند.
آراسته نیا: تغییر خاصی در خلقوخوی بچهها احساس نکردم، اما جای خالی برخی جنبههای مدرسه حضوری کاملاً محسوس بود. برای دختر کوچکم، نبود زنگ تفریح و بازی با همکلاسیها سختترین بخش آموزش مجازی بود. صبحها درگیر کلاس آنلاین بود و بعدازظهر تا شب مشقها را مینوشت؛ فرصت بیرون رفتن هم به دلیل آلودگی هوا و محدودیتها وجود نداشت. در نتیجه از همبازی محروم شد و این برایش دشوار بود. در مقابل، تجربه کرونا برای دختر بزرگم (آن زمان دبیرستانی) مفید بود. آموزش مجازی باعث شد زمان بیشتری داشته باشد و بتواند در کلاسهای آنلاین دیگر شرکت کند. رفتوآمد به مدرسه برای او وقتگیر بود، اما در خانه فرصت بیشتری برای فعالیتهای فوقبرنامه پیدا میکرد. همین تجربه را اکنون دختر کلاس هشتمیام هم دارد؛ رفتوآمد به مدرسه زمان زیادی از او میگیرد، در حالی که در خانه میتواند آزادانهتر به کارهای دیگر بپردازد.
در خانواده، ما کار خلاقانه خاصی برای مدیریت زمان صفحهنمایش انجام ندادیم؛ فقط سعی کردیم شرایط را سادهتر کنیم. مثلاً دختر بزرگترم که عینک دارد و گوشی برایش اذیتکننده بود، بیشتر از لپتاپ استفاده میکرد. یا برای بچه کوچکتر، گوشی را در اختیارش میگذاشتیم تا بتواند کلاسها را دنبال کند. به نظر من فوریترین کاری که وزارت آموزش و پرورش میتواند انجام دهد، کارآمدتر کردن محتوای درسی است. اگر درسها جذاب و مفید باشند، چه حضوری و چه مجازی، دانشآموزان خودشان جذب میشوند و میدانند این آموزش چه کاربردی دارد. مشکل اینجاست که بسیاری از مفاهیم مهم، مانند ضرورت ریاضی یا فیزیک، تازه در دانشگاه درک میشوند؛ در حالی که باید همان ۱۲ سال مدرسه این توضیحات داده شود.
تسنیم: فکر میکنید جای خالی کدام جنبه از مدرسه حضوری (بازی در زنگ تفریح، ارتباط غیرکلامی با همکلاسیها، مشارکت در کار گروهی) بیشترین آسیب را به رشد اجتماعی فرزندتان زد؟
کردی: مدرسه فقط محل تحصیل نیست؛ یک محیط اجتماعی برای تعامل، تجربهی زندگی گروهی و رشد عاطفی است. در آموزش مجازی، زنگ تفریح بهعنوان یک فرصت مهم تربیتی و شادیآفرین کاملاً حذف شده است. همچنین، فعالیتهای پرورشی، آموزشهای اخلاقی و فرهنگی و حتی ارتباطات غیرکلامی (مانند تماس چشمی و زبان بدن) که در کلاس حضوری وجود دارد، در فضای مجازی نادیده گرفته میشود. مشارکت گروهی مؤثر نیز در این فضا تقریباً غیرممکن است.
فرحانی:به نظر من یکی از شاخصترین آسیبهایی که برگزاری کلاسهای مجازی به دانشآموزان وارد کرده، کمرنگ شدن مشارکتهای گروهی و کاهش ارتباط میان دانشآموزان است. در کلاسهای مجازی، ارتباط بیشتر میان دانشآموز و معلم برقرار میشود، اما تعامل دانشآموزان با یکدیگر تقریباً از بین رفته است. این در حالی است که مدرسه یکی از مهمترین کارکردهایش آموزش مهارتهای ارتباطی و گروهی به کودکان و نوجوانان است. در فضای مجازی، دانشآموزان از این مهارتها محروم میشوند؛ نه ارتباط مؤثری با همکلاسیهایشان دارند و نه حتی ارتباطشان با معلم عمیق و پایدار است، بلکه بسیار محدود و گذراست. به همین دلیل، این وضعیت میتواند آسیب جدی به رشد اجتماعی و فراگیری روابط انسانی دانشآموزان وارد کند.
مهران زاده:از بین گزینههایی که فرمودید، به نظر من هر سه به هم پیوستهاند و آسیب هر یک، دیگری را تشدید میکند. اما اگر بخواهم نقطهای را انتخاب کنم که گم شدنش چالهای بزرگ در مسیر رشد اجتماعی فرزندم ایجاد کرده، «بازی و تعامل آزاد در زنگ تفریح» است.دلیلش این است زنگ تفریح و آن بازیهای به ظاهر بیقاعده، کارگاه عملی و بیدریغ زندگی بود. جایی که هیچ نمرهای در کار نبود، اما درسهای بزرگی داده میشد.اینکه چطور برای انتخاب بازی یا تقسیم وسایل، در لحظه گفتگو کند، حتی جر و بحث کند و در نهایت به یک توافق برسد.وقتی دوستی زمین میخورد، واکنش نشان دادن در دنیای واقعی با دویدن به سمت او یا دست دادن بسیار متفاوت از فرستادن یک ایموجی در یک چت گروهی است.در یک کلام، زنگ تفریح زمین بازی دموکراسی، خلاقیت و مدیریت رابطه بود. نبودش را نه تنها در گوشهگیری نسبی فرزندم، که در کاهش تابآوری و مهارت حل مسئلهٔ خودجوش او در مواجهه با اختلافنظرها میبینم. این خلا را هیچ کلاس آنلاینی پر نکرده است.
آراسته نیا:در این باره صبحت و نظر خاصی ندارم.
تسنیم: برای مقابله با این چالشها، خودتان چه راهکارهای خلاقانه یا مؤثری در خانواده ابداع کردید؟ (مثلاً برای تنظیم زمان صفحه نمایش، ایجاد شبیهساز بازیهای گروهی یا کاهش استرس)
کردی:آموزش جدی و اجباری معلمان برای تدریس در فضای مجازی: معلمان باید بهطور مستمر و در دورههای زمانی مشخص (مثل تابستان) مهارتهای لازم را کسب کنند. تغییر روشهای تدریس: معلمان باید توانایی تدریس در هر شرایطی (حضوری یا مجازی) را داشته باشند و با روشهای نوین و جذاب آشنا شوند. دسترسیپذیری و پاسخگویی معلمان: معلمان باید خارج از ساعات رسمی کلاس نیز امکان ارتباط محدود و پاسخگویی به سوالات ضروری را داشته باشند.تغییر رویکرد از حفظمحوری به پژوهشمحوری: بهترین راهکار، واگذاری فعالیتهای پژوهشی متناسب با سن دانشآموز است. این کار هم انگیزهی یادگیری را افزایش میدهد و هم از یکنواختی آموزش مجازی میکاهد. مدیریت هوشمند تعطیلیها: اعلام سریع و بهموقع تعطیلی مدارس (ترجیحاً از شب قبل) برای کاهش استرس و بیبرنامگی خانوادهها ضروری است.
فرحانی:در خصوص راهکاری که وزارت آموزش و پرورش میتواند در کوتاهترین زمان ارائه دهد، به نظر من باید در کلاسهای حضوری با توجه به شرایط فعلی که بخش زیادی از آموزشها بهصورت مجازی برگزار میشود، آموزشهای مهارتی در مدارس تقویت شوند. اگر دانشآموزان بتوانند درسها را بهصورت عملی و مهارتی یاد بگیرند، ارتباط بیشتری با محتوای آموزشی برقرار میکنند و دلزدگی آنها کمتر میشود. در فضای مجازی معمولاً آموزشها صرفاً تئوری هستند و همین باعث کاهش انگیزه دانشآموزان میشود. اما در مورد آموزش مجازی، برای افزایش سرعت و کیفیت یادگیری، در وهله اول باید برنامه شاد تقویت شود. این برنامه بسیار ضعیف عمل میکند؛ کلاسهای آنلاین مرتب قطع میشوند و همین موضوع باعث میشود معلمان از تدریس زنده منصرف شوند و تنها کلیپهای کوتاه ارسال کنند. چنین روشی به آموزش دانشآموزان آسیب جدی وارد میکند.
بهتازگی در استان خوزستان، صدا و سیما چند روز در هفته را به آموزش اختصاص داده است. این اقدام میتواند روش خوبی باشد، هرچند تعداد روزها بسیار کم است. اگر این زمان افزایش یابد، میتواند کمک بزرگی به آموزش دانشآموزان باشد. علاوه بر این، استفاده از یک پلتفرم قویتر و پایدارتر ضروری است؛ پلتفرمی که امکان بارگذاری کلیپهای آموزشی متعدد را فراهم کند و دانشآموزان بتوانند با سرعت و سهولت بیشتری به محتوای آموزشی دسترسی داشته باشند. چنین اقدامی میتواند کیفیت آموزش مجازی را به شکل قابل توجهی ارتقا دهد.
مهران زاده:بله،قطعاً. ما مجبور شدیم چند راهکار ساده ولی مؤثر را در خانواده امتحان و نهادینه کنیم.یک تایمر آشپزخانه را برای بازههای ۳۰ تا ۴۵ دقیقهای تنظیم میکنیم. در این بازه، فرزندم فقط روی درس متمرکز است و گوشی در حالت پرواز است. پس از به صدا درآمدن زنگ، ۱۰-۱۵ دقیقه استراحت آزاد دارد. این کار حس ساختار و پیشروی مشخص را ایجاد میکند.در زمان استراحت بین دروس، به جای مراجعه به گوشی، یک چالش بدنی کوتاه تعریف میکنیم. مثلاً: «۱۰ بار بالا و پایین پریدن با یک پا»، «پرتاب ۵ توپ کاغذی به سطل»، یا یک دور سریع رفت و برگشت در راهرو. این کار به تخلیه انرژی و تجدیدحواس کمک زیادی میکند.این راهکارها شاید کوچک به نظر برسند، اما به ایجاد حس کنترل، پیشبینیپذیری و ارتباط در فضای آشفته آموزش مجازی کمک شایانی کردند.
آراسته نیا: برای پاسخ به این سوال نظری ندارم.
تسنیم: آیا شما آلودگی هوا و تعطیلیهای ناشی از آن را عاملی تشدیدکننده بیثباتی آموزشی میبینید؟ فکر میکنید حل چه مشکل بزرگتری در سطح شهر یا کشور میتواند پایدارترین کمک را به کیفیت تحصیل فرزندانمان بکند؟
کردی:قطعاً همینطور است. همانطور که گفتم، این عدم قطعیت و اعلام دیرهنگام تعطیلیها، هم برای دانشآموز و هم برای خانواده استرس زا بوده و نظم آموزشی را کاملاً مختل میکند.بهنظرم مسئولان باید این موضوعات را بهصورت ریشهای بررسی کنند. هر سال شاهد تعطیلیهای مکرر و کاهش کیفیت آموزش هستیم. این روند در بلندمدت به کاهش سطح سواد و سلامت روانی جامعه منجر خواهد شد. از مسئولان مربوطه درخواست میکنم برای حل این معضلات چارهاندیشی فوری و عملی داشته باشند.
فرحانی:به نظر من این مهمترین موضوع است؛ زیرا سیستم آموزشی خوزستان خود دچار ضعفها و کاستیهای فراوان است و متأسفانه در شاخصهای آموزشی جزو استانهای آخر کشور محسوب میشود. با وجود این مشکلات، تعطیلیهای مکرر مدارس به دلیل آلودگی هوا یا سایر عوامل، این عقبماندگی را تشدید کرده و شرایط رقابت دانشآموزان خوزستانی با استانهای دیگر را بسیار دشوارتر کرده است. به همین دلیل، آموزش و پرورش استان نیازمند یک برنامه مدون و قدرتمند برای ارتقای سطح علمی دانشآموزان است. واقعیت این است که حتی پیش از تعطیلیهای ناشی از آلودگی هوا، وضعیت آموزشی استان مطلوب نبود. تعطیلیها تنها مزید بر علت شدهاند و اکنون بدنه نحیف آموزش و پرورش خوزستان بیش از پیش در معرض خطر سقوط قرار گرفته است. اگر بخواهیم تعطیلیها کاهش یابد، ابتدا باید بهصورت ریشهای مشکل آلودگی هوا حل شود. سلامت دانشآموزان، بهویژه در دوره ابتدایی، اهمیت بالاتری نسبت به تحصیل دارد و نمیتوان آن را نادیده گرفت.
البته برطرف کردن آلودگی هوا یک فرآیند بلندمدت است و نمیتوان انتظار داشت در کوتاهمدت حل شود. بنابراین، تا زمانی که این روند ادامه دارد، وضعیت تحصیلی دانشآموزان خوزستانی بدتر خواهد شد مگر اینکه آموزش و پرورش مسئولیت سنگین خود را جدیتر بگیرد. به نظر من، آموزش و پرورش باید از ظرفیت اساتید دانشگاه و اعضای هیئت علمی استفاده کند و با بهرهگیری از راهکارهای علمی و تخصصی، شرایطی فراهم آورد که دانشآموزان استان حداقل یک ارتقای نسبی در سطح علمی خود داشته باشند و از افت بیشتر جلوگیری شود.
مهران زاده:بله، قطعاً. تعطیلیهای ناگهانی و مکرر ناشی از آلودگی هوا، بیثباتی آموزشی را به شدت تشدید میکند و برنامهریزی بلندمدت برای یادگیری را تقریباً ناممکن میسازد.اگر به دنبال پایدارترین کمک هستیم،حل ریشهای مشکل آلودگی هوا از طریق توسعهی سریع و فراگیر حملونقل عمومی پاک، ایمن و کارآمد (مترو، بیآرتی، ناوگان برقی) است. این کار نهتنها مدارس را از شر تعطیلیهای مکرر نجات میدهد، بلکه سلامت جسمی دانشآموزان را بهبود بخشیده، حضور منظمتر آنان را تضمین میکند و محیط شهری مناسبتری برای رشد همهجانبهی آنها فراهم میآورد. در واقع، سرمایهگذاری روی حملونقل پاک، سرمایهگذاری مستقیم روی آیندهی سالمتر و باثباتتر تحصیلی فرزندانمان است.
آراسته نیا: در مورد آلودگی هوا نیز باید گفت تعطیلی مدارس در این شرایط اجتنابناپذیر است، زیرا سلامت دانشآموزان مهمتر از هر چیز دیگری است. راهحل اصلی، رفع مشکل آلودگی توسط مسئولان است، نه نادیده گرفتن آن برای ادامه آموزش. واقعیت این است که آموزش فعلی نیاز به بازنگری جدی دارد. کتابها باید کوتاهتر، مفیدتر و جذابتر شوند. نباید سلامت بچهها را قربانی کنیم تا صرفاً نمره بالاتری بگیرند. زمان ارزشمندترین دارایی انسان است و نباید با اطلاعاتی که معلوم نیست چقدر کاربردی هستند، هدر برود. تجربه نشان داده آنچه واقعاً در زندگی به کار میآید، یا در دانشگاه آموختهایم یا در خانواده و محیط اجتماعی یاد گرفتهایم. شاید اگر به گذشته برگردیم، بیشترین تأثیر را همان معلم کلاس اول گذاشته باشد که خواندن و نوشتن را به ما یاد داد.
تسنیم: با توجه به تجربیات چندسال اخیر و گسترش آموزشهای مجازی، به نظر شما چه آسیبهایی متوجه «پرورش» دانشآموزان شده است؟ و چگونه میتوان این خلأ را جبران کرد؟
احمدی : ما باید بین دو مفهوم کلیدی «آموزش» و «پرورش» تمایز قائل شویم.آموزش، انتقال دانش و معلومات است. این فرآیند تا حدیهرچند با کیفیتی نازلترقابل انجام به صورت غیرحضوری و از طریق ابزارهایی مانند فضای مجازی است. دانشآموز میتواند فیلم درس را ببیند، تمرین حل کند و حتی آزمون دهد.
اما مشکل اصلی در «پرورش» است. پرورش، ساختن شخصیت، انتقال ارزشها، جامعهپذیری، قانونمداری و تمرین زندگی جمعی است. این فرآیند اساساً در حوزه «سلوک و رفتار» رخ میدهد و در گرو حضور فیزیکی است.
تسنیم:با توجه به مزایای کلاس حضوری در تربیت اجتماعی و قانونپذیری دانشآموزان از یک سو، و ملاحظات سلامت جسمانی در شرایطی مانند آلودگی هوا یا همهگیری بیماری از سوی دیگر، به نظر شما چگونه میتوان میان این دو جنبه تعادل برقرار کرد؟ آیا راهکارهای عملی مانند بهبود کیفیت هوا و ایمنیسازی مدارس میتوانند جایگزین مناسبی برای تداوم آموزش مجازی باشند؟
احمدی:در کلاس حضوری، دانشآموز نظم و قانونپذیری یاد میگیرند، او باید سر ساعت مشخصی حاضر شود، با اجازه صحبت کند، و مسئولیتهایش را انجام دهد. حتی تنظیم زمان نوشیدن آب و خوردن خوراکی، یک تمرین کوچک نظمپذیری است. نحوه برخورد با معلم، احترام به بزرگتر، نحوه تعامل با همسالان و مدیریت اختلافنظرها را در عمل و با مشاهده میآموزد.
از سلوک معلم درس میگیرد. نوع پوشش، آراستگی، صبر، انصاف، دلسوزی و اخلاقمداری معلم، در حضور اوست که به دانشآموز منتقل میشود. این انتقال از طریق یک مربی مجازی به سادگی اتفاق نمیافتد.چگونه در گروه کار کند، چگونه در صف بایستد، چگونه شریک شود و چگونه در یک فضای مشترک با قوانین مشترک زندگی کند.
این موارد در آموزش مجازی به شدت کمرنگ یا حذف میشوند. وقتی همه چیز از پشت یک صفحه نمایش مدیریت میشود، آن «فضای تربیتی» که از تعاملات خرد و کلان انسانی شکل میگیرد، از بین میرود. خطر اینجاست که ما نسلی داشته باشیم که ممکن است اطلاعات خوبی داشته باشد، اما در مسئولیتپذیری اجتماعی، صبر، تحمل اختلاف نظر و قانونمداری با ضعف مواجه باشد.
االبته یک روی دیگر سکه،سلامت جسمانی کودکان است. در شرایطی مانند آلودگی شدید هوا یا همهگیری بیماری، این سؤال مطرح است که آیا سلامت آنان در خطر نیست؟ این یک تعارض واقعی است.
تسنیم: در این باره راهکار خاصی مد نظرتان است.
احمدی: ما نباید به این شرایط عادت کنیم.آموزش مجازی باید یک راهکار موقت و اضطراری باشد، نه یک سیاست دائم. اگر دلیل تعطیلی مدارس آلودگی هواست، باید به جای عادت کردن به مجازی، به دنبال حل ریشهای مشکل باشیم. تمرکز باید بر کنترل آلایندههای صنعتی و خودروها، و تغییر الگوی سوخت باشد تا محیطی امن برای حضور کودکان فراهم شود.
جامعهپذیری و پرورش درست، در گرو «حضور» است. اگر میخواهیم فرزندانی مسئولیتپذیر و جامعهمدار داشته باشیم، باید زمینه حضور ایمن و کیفیتمند آنان در مدرسه را فراهم کنیم. مجازیسازی کامل آموزش، یک تهدید جدی برای «پرورش» نسل آینده است.
گفت و گو از فاطمه دقاق نژاد
انتهای پیام/
- نویسنده: تسنیم tasnimnews
