در نطق اخیر خود در زمان ارائه لایحه بودجه ۱۴۰۴، آقای رئیس‌جمهور به این نکته اشاره کردند که هزینه تمام‌شده هر لیتر بنزین، با فرض قیمت صفر ریالی برای نفت (یعنی فقط در زنجیره پالایش)، بیش از ۸ هزار تومان است. به نظر میرسد که در ارائه این رقم اشتباهی رخ داده که مشخص نیست آیا این اشتباه ناشی از بیان نادرست بوده یا محاسبات نادرست در بخش کارشناسی دولت.
برای محاسبه هزینه کل هر لیتر بنزین یا فرآورده، نمی‌توان از صورت‌های مالی پالایشگاه‌ها یا زنجیره پالایش آغاز کرد، بلکه باید ابتدا به زنجیره‌های بالاسری پالایش، یعنی اکتشاف و استخراج، توجه کرد. هزینه تمام‌شده هر لیتر فرآورده از تجمیع هزینه‌های تمام‌شده نفت در زنجیره اکتشاف و استخراج و همچنین هزینه‌های پالایش و توزیع فرآورده به دست می‌آید. این هزینه‌ها از جمع دو بخش هزینه‌های عملیاتی (Opex) و هزینه‌های سرمایه‌ای (Capex) به همراه حاشیه سود مورد نظر در هر یک از این زنجیره‌های چندگانه حاصل می‌شود.
بر اساس صورت وضعیت هزینه‌های عملیاتی شرکت ملی نفت و فرض نرخ تبدیل ۶۵هزار تومانی برای هر دلار آمریکا، در حال حاضر هزینه عملیاتی هر بشکه نفت در زنجیره اکتشاف تا استخراج، ۴ دلار است.
برای محاسبه هزینه‌های سرمایه‌ای یک مشکل اساسی وجود دارد. از آنجا که هزینه‌های سرمایه‌ای و استهلاک، براساس بهای تمام‌شده تاریخی در صورت‌های مالی به ثبت میرسد، شکاف هزینه‌های سرمایه‌ای واقعی با آنچه در دفاتر مالی به ثبت میرسد، بسیار قابل‌توجه است.
برای حل این مساله، از روش ارزش جایگزینی بهره می‌گیریم. در حال حاضر، برای ایجاد ظرفیت تولید هر بشکه نفت، ۴۰هزار دلار مخارج سرمایه‌ای نیاز است که این یعنی ارزش جایگزینی مخارج سرمایه‌ای کنونی شرکت ملی نفت و سایر تولیدکنندگان کوچک‌تر نفت در کشور بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار یا به ازای هر بشکه نفت تولیدی حدود ۶ دلار است.
از طرفی اگر مجموع حاشیه سود زنجیره اکتشاف و استخراج را ۱۰درصد در نظر بگیریم، بهای تمام‌شده هر بشکه نفت تحویلی به پالایشگاه‌ها به ۱۱ دلار میرسد.
اما در زنجیره پالایش، براساس صورت‌های مالی پالایشگاه‌های بورسی و به‌روزرسانی مخارج سرمایه‌ای و هزینه استهلاک بر پایه همان ارزش جایگزینی (مخارج سرمایه‌ای برای ایجاد ظرفیت پالایش هر بشکه نفت به‌طور متوسط ۲۰هزار دلار)، هزینه‌های عملیاتی فرآوری و پالایش هر بشکه نفت یک‌دلار و هزینه‌های سرمایه‌ای به ۲.۵ دلار میرسد که مجموع این دو رقم به ۳.۵دلار میرسد.
تا بدین‌جا، مجموع هزینه‌های عملیاتی و سرمایه‌ای هر بشکه نفت از زنجیره اکتشاف و استخراج نفت تا زنجیره پالایش و تبدیل آن به فرآورده به ۱۴.۵ دلار میرسد. اگر حاشیه سود زنجیره پالایش را به‌طور متوسط ۵درصد در نظر بگیریم (که یعنی سود خالص شرکتی چون پالایش نفت اصفهان ۱۰ همت خواهد بود)، بهای تمام‌شده هر بشکه فرآورده در جلوی درب پالایشگاه‌ها به حدود ۱۵.۳ دلار نزدیک می‌شود.
مجموعا ۱۰درصد نیز بابت هزینه حمل، توزیع و سود خرده‌فروشی بنزین به این رقم اضافه خواهد شد که بر این اساس، مجموع بهای تمام‌شده هر بشکه نفت فرآوری و تبدیل‌شده به بنزین و گازوئیل که در باک خودروها ریخته می‌شود معادل ۱۶.۸ دلار خواهد بود که به‌معنای بهای تمام‌شده ۱۰.۵ سنتی برای هر لیتر بنزین و گازوئیل است.
با فرض نرخ متوسط ۶۵هزار تومانی برای هر دلار آمریکا، یعنی حداقل بهای تمام‌شده بنزین و گازوئیل از زنجیره نخست یعنی اکتشاف تا باک خودروها، کمی بیش از ۶۸۰۰ تومان است که با اندکی تسامح و فرض تورش چند درصدی در محاسبات و عدم‌دسترسی نگارنده به جدیدترین و به‌روزترین ارقام این بخش، به رقم اعلامی ۸هزار تومانی رئیس‌جمهور محترم نزدیک است.
بنابراین، احتمالا مقصود رئیس‌جمهور از ابراز آن رقم، مجموع بهای تمام‌شده هر لیتر بنزین و گازوئیل بوده است، نه بهای تمام‌شده زنجیره پالایش.
منبع:
اقتصادنیوز
- نویسنده: گسترش نیوز
