لبنان، که روزگاری به «سوئیس خاورمیانه» شهرت داشت، اکنون در باتلاق بحران اقتصادی، فساد و سوءمدیریت غرق شده است. آب و برق، نیازهای اساسی زندگی، به کالاهایی لوکس تبدیل شده‌اند که تنها ثروتمندان به آنها دسترسی دارند. خاموشی‌های طولانی، شیرهای خشک و تانکرهای گران‌قیمت آب، زندگی میلیون‌ها لبنانی را به کابوس تبدیل کرده و شکاف طبقاتی را عمیق‌تر از همیشه کرده است.
لبنان از سال ۲۰۱۹ گرفتار یکی از بدترین بحران‌های اقتصادی ۱۵۰ سال اخیر جهان شده است. به گزارش بانک جهانی، این فروپاشی میلیون‌ها نفر را به زیر خط فقر کشانده و نهادهای دولتی را که سال‌ها درگیر فساد و بن‌بست سیاسی بوده‌اند، از ارائه خدمات اولیه ناتوان کرده است. زیرساخت‌های برق و آب، که زمانی نقطه قوت این کشور بودند، اکنون به دلیل سوءمدیریت، فرسودگی و کمبود سوخت تقریباً از کار افتاده‌اند.
بحران برق؛ ژنراتورهای خصوصی و نابرابری
شرکت برق لبنان، مسئول تولید و توزیع برق، تنها قادر به تأمین ۷۰۰ تا ۸۰۰ مگاوات از نیاز ۳۶۰۰ مگاواتی کشور است. این یعنی کمتر از ۲۰ درصد تقاضای برق تأمین می‌شود و شهروندان در بهترین حالت روزانه ۲ تا ۳ ساعت برق دولتی دریافت می‌کنند. در باقی ساعات، ژنراتورهای دیزلی خصوصی که هزینه‌های گزافی دارند، تنها گزینه برای تأمین برق هستند. این وضعیت، برق را به کالایی لوکس تبدیل کرده که تنها ثروتمندان از پس هزینه‌های آن برمی‌آیند.
بر اساس گزارش دیده‌بان حقوق بشر، قبض ژنراتورهای خصوصی تا ۴۴ درصد درآمد ماهانه یک خانواده متوسط را بلعیده و برای خانواده‌های فقیر این رقم گاه دو برابر می‌شود. بسیاری از خانوارهای کم‌درآمد، به دلیل ناتوانی در پرداخت این هزینه‌ها، بخش عمده روز را در تاریکی مطلق سپری می‌کنند. این نابرابری، شکاف طبقاتی را تشدید کرده و فقر را در لبنان عمیق‌تر کرده است.
بحران آب؛ از شیرهای خشک تا تانکرهای مافیایی
اگرچه لبنان از منابع آبی طبیعی غنی برخوردار است، سوءمدیریت و وابستگی سیستم‌های آبرسانی به برق، دسترسی به آب را به چالشی بزرگ تبدیل کرده است. شبکه آبرسانی عمومی عملاً از کار افتاده و در بسیاری از مناطق، آب تنها یک یا دو روز در هفته تأمین می‌شود. در این خلأ، تانکرهای آب خصوصی که توسط کارتل‌های غیررسمی کنترل می‌شوند، به منبع اصلی تأمین آب تبدیل شده‌اند.
این تانکرداران، که در مناطق مختلف انحصار ایجاد کرده‌اند، آب را با قیمت‌های گزاف می‌فروشند. پژوهشی در دانشگاه آمریکایی بیروت نشان می‌دهد که در ماه‌های خشک، خانوارهای متوسط تا ۱۶ درصد درآمد خود را صرف خرید آب از تانکرها می‌کنند، در حالی که سود این فروشندگان گاه به ۷۰۰ درصد می‌رسد. نبود نظارت بهداشتی نیز خطر بیماری‌های ناشی از آب آلوده را افزایش داده است.
بازار غیرشفاف آب آشامیدنی
در کنار تانکرها، بازار آب آشامیدنی نیز در لبنان به شدت غیرشفاف است. مغازه‌های کوچک آب لوله‌کشی را با فیلتراسیون مشکوک به صورت گالنی می‌فروشند، در حالی که برندهای مجاز مانند «صنین» و «نسل پیور لایف» با تبلیغات فریبنده، کیفیت آب را تضمین می‌کنند، اما نظارت بر آنها تقریباً وجود ندارد. یک مدیر سابق وزارت انرژی و آب فاش کرد که این شرکت‌ها آب را با هزینه ناچیز استخراج کرده و با قیمت‌های گزاف می‌فروشند، بدون اینکه کنترلی بر میزان استخراج یا کیفیت آن وجود داشته باشد.
نابرابری در امنیت آبی و برقی
در حالی که اکثریت مردم لبنان برای دسترسی به آب و برق با مشکلات فراوان دست‌وپنجه نرم می‌کنند، محله‌های مرفه بیروت از زیرساخت‌های پیشرفتهای مانند مخازن عظیم، سیستم‌های تصفیه اسمز معکوس و قراردادهای اختصاصی با شرکت‌های خصوصی برخوردارند. این تفاوت فاحش، آب و برق را به نشانه‌ای از جایگاه اجتماعی تبدیل کرده است. در مناطق فقیرنشین، مردم برای تأمین نیازهای اولیه مانند غذا و دارو مجبور به صرفه‌جویی هستند، در حالی که ثروتمندان حتی در اوج بحران، استخرها و باغ‌های خود را فعال نگه می‌دارند.
پیامدهای اجتماعی و زیست‌محیطی
بحران آب و برق نه‌تنها معیشت مردم را تهدید کرده، بلکه سلامت عمومی و محیط زیست را نیز به خطر انداخته است. کمبود سوخت، فعالیت بیمارستان‌ها و سیستم‌های تصفیه فاضلاب را مختل کرده و خطر بیماری‌های ناشی از آب آلوده را افزایش داده است. در مناطق فقیرنشین، استفاده از چاه‌های آلوده به آب شور، هزینه‌های اضافی برای تعمیر زیرساخت‌ها را به خانواده‌ها تحمیل کرده است.
سوءمدیریت و سودجویی
فروپاشی زیرساخت‌های لبنان نتیجه سال‌ها فساد، سوءمدیریت و نبود نظارت است. شرکت برق لبنان با زیان‌های فنی و غیرفنی مانند دزدی برق و توزیع رایگان انرژی مواجه است، در حالی که بازار آب تحت کنترل شبکه‌ای غیررسمی از تانکرداران و شرکت‌های سودجو قرار دارد. این وضعیت، لبنان را از «سوئیس خاورمیانه» به کشوری در آستانه فروپاشی کامل تبدیل کرده، جایی که نیازهای اولیه به امتیازاتی برای ثروتمندان بدل شده‌اند.
منبع:
دنیای اقتصاد
امیر خیرخواهان
- نویسنده: گسترش نیوز
