برآوردها نشان می‌دهد که بیش از ۲۷۰ میلیون هکتار از اراضی کشورهای همسایه ایران منشأ گرد و غبار هستند؛ رقمی که به‌مراتب فراتر از ۳۴ میلیون هکتار کانون‌های داخلی است.
به گزارش اکوایران، با کاهش بارندگی و شدت گرفتن خشکسالی، طوفان‌های ریزگرد هر ساله بخش‌های مختلف کشور به‌ویژه مناطق غربی و جنوب غربی را درگیر می‌کند. اما پرسش این است که ایران از کدام منشأ بیشتر آسیب می‌بیند؟
پدیده گرد و غبار که در سال‌های اخیر به‌عنوان یکی از چالش‌های جدی زیست‌محیطی و بهداشتی در ایران مطرح شده، به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور اثرات قابل توجهی بر جا گذاشته است. تغییرات اقلیمی، خشکسالی، کاهش پوشش گیاهی و فعالیت‌های انسانی مانند کشاورزی ناپایدار و ساخت‌وسازهای بی‌رویه از جمله عوامل تشدیدکننده این بحران عنوان شده‌اند.
آثار این پدیده تنها به بخش سلامت محدود نمی‌شود و بر محیط زیست، کشاورزی، صنعت و گردشگری نیز تأثیر منفی دارد. به گفته کارشناسان، مقابله با این معضل نیازمند همکاری بین‌المللی، منطقه‌ای و مشارکت جوامع محلی برای مدیریت منابع طبیعی و بهبود شرایط زیست‌محیطی است.
کانون‌های خارجی، منبع اصلی تهدید
براساس اطلاعات ارائه شده از سوی ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت مقابله با پدیده گرد و غبار، کشورهای همسایه ایران در مجموع ۲۷۰ میلیون هکتار کانون گرد و غبار دارند که ۱۲۲ میلیون هکتار آن تنها در عربستان و عراق قرار گرفته است. ایران تاکنون موفق به شناسایی هشت کانون اصلی گرد و غبار در منطقه شده که از جمله آنها می‌توان به عربستان، امارات، عراق، کشورهای آسیای میانه و افغانستان اشاره کرد.
به گفته علی‌محمد طهماسبی بیرگانی، دبیر این ستاد، منشأ گرد و غبار شدید هفته گذشته که استان‌های غربی و جنوب غربی کشور را درگیر کرد، عربستان و عراق بوده‌اند. او تأکید کرده است که طوفان‌های ریزگرد خارجی معمولاً شدت بیشتری نسبت به منشأهای داخلی دارند و همین موضوع مدیریت آن را برای ایران دشوارتر می‌کند.
محدودیت‌های دخالت مستقیم
طهماسبی با اشاره به وسعت بالای کانون‌های خارجی گفت که عربستان به‌تنهایی ۹۰ میلیون هکتار منطقه غبارخیز دارد. او افزود: «در بخش اجرایی امکان دخالت مستقیم در کشورهای دیگر وجود ندارد، اما ایران تلاش کرده از طریق رایزنی‌های دیپلماتیک، این موضوع را پیگیری کند.»
به گفته او، در عراق نیز حدود ۳۲ میلیون هکتار مناطق غبارخیز شناسایی شده و این کشور هم به‌دلیل شدت پدیده، با مشکلات گسترده‌ای مواجه است. وی افزود: «سطح مشکلات آن‌قدر وسیع است که حتی خود کشورهای منبع هم قادر به کنترل کامل آن نیستند.»
طهماسبی تأکید کرد که هرچند در داخل کشور اقداماتی برای مقابله با این پدیده انجام شده، اما به‌تنهایی کافی نیست و همکاری منطقه‌ای لازم است. بودجه مقابله با گرد و غبار در سال ۱۴۰۳ حدود ۳۵۰ میلیارد تومان تعیین شده است.
فشار طوفان‌های خارجی بر ایران
براساس داده‌های سال ۱۳۹۸ که اکنون در حال بازنگری است، از ۲۷۰ میلیون هکتار کانون‌های خارجی، حدود ۱۴۶ میلیون تُن رسوب به اطراف گسیل می‌شود که بخش زیادی از آن وارد ایران می‌شود. همچنین حدود ۵۵۰ کیلوگرم ذرات کمتر از ۱۰ میکرون در هر هکتار از این مناطق پراکنده می‌شود، در حالی‌که این عدد برای ایران ۱۲۲ کیلوگرم است.
طهماسبی می‌گوید: «آمارها نشان می‌دهد که گستره، غلظت توده و ماندگاری ریزگردها از کانون‌های خارجی بیشتر است. طوفان‌هایی که مناطق گسترده‌ای از غرب، جنوب غرب و مرکز کشور را درگیر می‌کنند، عمدتاً منشأ خارجی دارند.»
او افزود: «کانون‌های گرد و غبار عربستان از شمال تا جنوب آن امتداد دارد و پس از شمال آفریقا، بزرگ‌ترین توده غبارخیز جهان به شمار می‌رود.»
درخواست برای عزم جهانی
بنا به گزارش ایرنا، دبیر ستاد مقابله با گرد و غبار با اشاره به اقدامات منطقه‌ای و بین‌المللی ایران گفت که چندین قطعنامه در مجامع سازمان ملل به تصویب رسیده و ۲۱ تیرماه نیز به پیشنهاد ایران، روز جهانی مقابله با گرد و غبار نام‌گذاری شده است. با این حال، وی تأکید کرد که اقدامات اجرایی باید توسط خود کشورهایی انجام شود که منشأ این پدیده هستند.
او هشدار داد که بدون عزم مشترک کشورهای منطقه، مقابله با این پدیده به نتیجه نخواهد رسید و اثرات منفی آن بر سلامت، محیط زیست و اقتصاد همچنان ادامه خواهد داشت.
- نویسنده: اکوایران
