در حالیکه بسیاری از مخاطبان تصور میکنند انتخابهای مصرفیشان نتیجه نیاز واقعی است، بخش قابل توجهی از این تصمیمها تحت تأثیر جریانهای پنهان رسانهای برای جایگزینی نیازهای کاذب بجای نیازهای واقعی شکل میگیرد.
یه گزارش خبرگزاری تسنیم از قزوین، در جهان امروز که رسانهها نقش بیبدیلی در جهتدهی به رفتارها، نگرشها و سبک زندگی مردم دارند، موضوع مصرف و شیوههای مدیریت آن نیز تحت تأثیر مستقیم جریانهای رسانهای قرار گرفته است. رسانه نهتنها یک ابزار اطلاعرسانی، بلکه سازنده تصورات جمعی، محرک الگوهای رفتاری و آفریننده نیازهای واقعی و کاذب در جامعه است. از این رو فهم جایگاه رسانه در شکلدهی به الگوی مصرف، ضرورتی انکارناپذیر برای سیاستگذاران فرهنگی و نهادهای اجتماعی به شمار میرود.
در اندیشه اسلامی، مصرف تنها یک رفتار اقتصادی نیست؛ بلکه بخشی از هویت اخلاقی و اجتماعی انسان محسوب میشود. آموزههایی چون قناعت، اعتدال، پرهیز از اسراف، دوری از تجملگرایی و توجه به مصالح عمومی، چارچوبی دقیق برای مدیریت مصرف ارائه میکنند. هنگامی که رسانهها بر اساس این اصول عمل میکنند، میتوانند نقش مهمی در تربیت مصرفکنندگان مسئول و هدایت جامعه به سوی الگوی مصرف مطلوب ایفا کنند.
در مقابل، بخشی از جریان رسانهای جهانی با محوریت تبلیغات تجاری، تحریک نیازهای کاذب و نمایش سبک زندگیهای پرهزینه، فرهنگ مصرفگرایی افراطی را بازتولید میکند. این پیامها با برانگیختن هیجانات، ایجاد مقایسههای اجتماعی و القای استانداردهای غیرواقعی، میل به مصرف را بیش از نیاز واقعی افزایش میدهند. چنین روندی نهتنها اقتصاد خانوار را تحت فشار قرار میدهد، بلکه موجب تغییر ارزشهای فرهنگی و تضعیف زیست اخلاقی جامعه میشود.
از این رو بررسی نقش رسانه در تقویت یا اصلاح الگوی مصرف، بهویژه با رویکرد اسلامی، ضرورتی اساسی برای مدیریت فرهنگی جامعه است. رسانه میتواند با ارائه تحلیلهای آگاهیبخش، نمایش الگوهای زیست سالم، ایجاد حساسیت نسبت به پیامدهای اسراف و ترویج مسئولیتپذیری اجتماعی، مصرف مدبرانه را به یک ارزش عمومی تبدیل کند. گفتوگو با صاحبنظران این حوزه، گامی مهم در تبیین ابعاد نظری و عملی این مسئله و ارائه راهکارهای کاربردی برای بهبود رفتارهای مصرفی است. به همین بهانه پای صحبتهای دکتر محمد مهدی مظفری، استاد دانشگاه بینالمللی امام خمینی (ره) نشستیم تا به بررسی و واکاوی این موضوع بپردازیم.
تسنیم: در ابتدا بفرمایید چرا بحث «مصرف مدبرانه» در جامعه امروز اهمیت بیشتری پیدا کرده است؟
بهطور طبیعی هر جامعهای برای رسیدن به پویایی اقتصادی و عدالت اجتماعی نیازمند الگوی مصرف صحیح است. امروز با فشارهای اقتصادی، تغییر سبک زندگی و هجوم الگوهای مصرفگرایانه جهانی، ضرورت مصرف مدبرانه برای خانوادهها چند برابر شده است. در رویکرد اسلامی، مصرف بر پایه عقلانیت، مسئولیتپذیری و پرهیز از اسراف تعریف میشود و همین مسئله اهمیت موضوع را دوچندان میکند.
تسنیم: رسانهها چه نقشی در شکلدهی رفتار مصرفی مردم دارند؟
رسانه امروز یکی از قدرتمندترین ابزارهای فرهنگی و رفتارساز است. رسانه میتواند از طریق بازنمایی سبک زندگی، تبلیغات، برنامههای سرگرمی یا حتی اخبار اقتصادی، نگرش مردم نسبت به خرید، پسانداز و نحوه استفاده از منابع را تغییر دهد، اگر رسانه رویکرد هدایتگرانه داشته باشد، میتواند خانوادهها را به سمت تصمیمگیری خردمندانه سوق دهد و اگر دچار افراط در مصرفنمایی شود، میتواند به نوعی سیل مصرفگرایی تبدیل شود.
تسنیم: در چارچوب رویکرد اسلامی، رسانه چگونه باید موضوع مصرف را بازنمایی کند؟
رویکرد اسلامی بر سه اصل استوار است؛ اعتدال، مسئولیت و پرهیز از اسراف. رسانهای که بر اساس این نگاه حرکت میکند، باید سبک زندگی ساده، متوازن و خردمندانه را نشان دهد بهعنوان مثال، میتواند نمونههای موفق کارآفرینی خانوادگی، مدیریت مالی، یا الگوهای معنویِ قناعت را برجسته کند، همچنین لازم است رسانه از ترویج کالاهای تجملی غیرضروری و تبلیغات اغواگرانه پرهیز کند.
تسنیم: برخی معتقدند تبلیغات تلویزیونی و فضای مجازی به مصرفگرایی دامن میزند. نظر شما چیست؟
اگر تبلیغات بدون ضابطه و فقط با هدف افزایش فروش طراحی شود، طبیعتاً به مصرفگرایی دامن میزند. در فضای مجازی این موضوع تشدید شده است، زیرا الگوریتمها رفتار افراد را دنبال میکنند و دائماً پیشنهادهای خرید جدید ارائه میدهند اما در رویکرد اسلامی، تبلیغ باید بر صداقت، نیاز واقعی و منفعت عمومی استوار باشد. بنابراین سیاستگذاری رسانهای باید نظارت دقیقتری بر تبلیغات داشته باشد.
تسنیم: رسانه چگونه میتواند مردم را به سمت «مصرف مدبرانه» هدایت کند؟
مهمترین اقدام، آموزش رسانهای است. رسانه باید توان تحلیل اقتصادی، تشخیص نیاز واقعی، و مهارت مدیریت هزینه را به مردم بیاموزد، همچنین میتواند تجربیات واقعی شهروندان در مدیریت مصرف، سبک زندگی اقتصادی خانوادههای موفق و راهکارهای ساده کاهش هزینهها را بازنمایی کند. این محتوا اگر بهصورت جذاب و قابلفهم ارائه شود، اثرگذاری جدی خواهد داشت.
تسنیم: آیا مفهوم مصرف مدبرانه در اسلام با آموزههای امروز رسانهای قابل جمع است؟
کاملاً بله. بسیاری از اصول مصرف مدبرانه مانند عقلانیت، برنامهریزی، عدالت بین نسلی، و پرهیز از اسراف، در قالب رسانهای قابل بیان است، اتفاقاً رسانه ابزار تقویت این ارزشهاست، اگر رسانه همسو با ارزشهای اسلامی حرکت کند، جامعه به سمت انتخابهای مسئولانهتر میرود و اقتصاد خانواده و کشور متعادلتر میشود.
تسنیم: به نظر شما رسانههای داخلی در این زمینه چقدر موفق بودهاند؟
تلاشهایی صورت گرفته، اما هنوز فاصله قابل توجهی با وضعیت مطلوب داریم. برخی برنامهها الگوی مصرف مناسب را ترویج میکنند، اما در مقابل، بخشی از محتوا همچنان مصرفگرایی و تجمل را بازتولید میکند، لازم است یک سیاستگذاری منسجم، برنامهسازی هدفمند و تربیت نیروی متخصص در حوزه رسانه و علوم اسلامی شکل بگیرد.
تسنیم: در پایان، چه توصیهای به رسانهها و خانوادهها دارید؟
رسانهها باید خود را مسئول فرهنگ مصرف جامعه بدانند و با تولید محتوای دقیق، علمی و اسلامی، خانوادهها را در مدیریت هزینهها یاری کنند. از سوی دیگر خانوادهها نیز باید سواد رسانهای و اقتصادی خود را ارتقا دهند و در برابر پیامهای مصرفیِ بیضابطه، آگاهانه تصمیم بگیرند. اگر این دو مسیر همزمان پیش برود، ما میتوانیم به جامعهای با مصرف هوشمندانه، پایدار و مطابق با ارزشهای اسلامی برسیم.
به گزارش خبرنگار تسنیم، در مجموع آنچه از بررسی نقش رسانه در الگوی مصرف برمیآید، این است که رسانه نه یک ابزار خنثی، بلکه نیرویی قدرتمند در هدایت رفتارهای فردی و جمعی است. اگر این قدرت در مسیر ارزشهای اسلامی، اخلاقی و عقلانی بهکار گرفته شود، میتواند به تقویت مصرف مسئولانه، کاهش اسراف و ارتقای سلامت اقتصادی و اجتماعی خانوادهها بینجامد. اما در صورت رهاشدگی و تکیه بر رویکردهای تجاری، رسانه خود به یکی از عوامل اصلی گسترش مصرفگرایی تبدیل میشود. جامعه امروز بیش از هر زمان دیگری به شناخت دقیق این دو مسیر نیاز دارد. نگاه حکیمانه اسلام و بهرهگیری از تحلیلهای صاحبنظران، راهنمایی مطمئن برای تبدیل رسانه به ابزاری سازنده و انسانساز است؛ ابزاری که بتواند الگوی مصرف جامعه را از هیجان و تجمل به سمت خردورزی، اعتدال و معنویت رهنمون سازد.
انتهای پیام/
- نویسنده: تسنیم tasnimnews
