بانک مرکزی ایران در اقدامی تازه، طرح پیش‌فروش یک میلیون قطعه سکه را با هدف کنترل حباب قیمتی و مدیریت نقدینگی آغاز کرده است. این در حالی است که بازار سکه با نوسانات شدید مواجه بوده و اختلاف قیمت بین نرخ رسمی و بازار آزاد افزایش یافته است. اما آیا این سیاست می‌تواند تأثیر پایدار بر کاهش التهاب بازار داشته باشد یا صرفاً ابزاری برای تأمین نقدینگی دولت محسوب می‌شود؟
در روزهای اخیر، بانک مرکزی ایران طرح پیش‌فروش یک میلیون قطعه سکه را با هدف مدیریت بازار و کاهش حباب قیمتی اجرا کرده است. این اقدام در شرایطی صورت می‌گیرد که قیمت سکه در بازار آزاد با نوسانات شدیدی همراه بوده و اختلاف قیمت بین نرخ رسمی و بازار آزاد افزایش یافته است. اما آیا این طرح می‌تواند به هدف اصلی خود، یعنی کنترل حباب قیمتی و مدیریت نقدینگی، دست یابد؟
طرح‌های مشابه در گذشته نشان داده‌اند که بانک مرکزی عمدتاً سه هدف را از اجرای چنین برنامه‌هایی دنبال می‌کند:
کاهش حباب قیمتی سکه
اختلاف فاحش بین قیمت سکه در بازار آزاد و ارزش واقعی آن، ناشی از عواملی مانند انتظارات تورمی، افزایش تقاضای سرمایه‌گذاری و نبود ابزارهای مالی جایگزین، منجر به ایجاد حباب قیمتی شده است. بانک مرکزی با عرضه کنترل‌شده سکه در قالب پیش‌فروش، تلاش می‌کند تا حباب موجود را تخلیه کرده و قیمت‌ها را به تعادل نزدیک کند.
مدیریت نقدینگی و تأمین مالی غیرمستقیم دولت
پیش‌فروش سکه به بانک مرکزی امکان جذب نقدینگی قابل توجهی از بازار را می‌دهد. در شرایط فعلی که دولت با محدودیت‌های درآمدی مواجه است، این روش می‌تواند بخشی از نیازهای مالی را تأمین کند. در واقع، بانک مرکزی با دریافت وجوه از متقاضیان، بدون نیاز به خلق پول جدید، منابع ریالی در اختیار می‌گیرد.
کنترل انتظارات تورمی
افزایش قیمت سکه در ایران اغلب به‌عنوان نشانه‌ای از تورم تلقی می‌شود. با اجرای این طرح، بانک مرکزی می‌خواهد به بازار این پیام را ارسال کند که قیمت‌ها تحت کنترل هستند و از رشد افسارگسیخته جلوگیری خواهد شد.
اگرچه اهداف طرح مشخص است، اما موفقیت آن بستگی به چندین عامل کلیدی دارد، اول از همه موضوع همخوانی عرضه و تقاضا در بازار مطرح است. اگر میزان تقاضا برای پیش‌فروش سکه بالا باشد اما عرضه بانک مرکزی محدود باقی بماند، این طرح نه‌تنها موجب کاهش قیمت در بازار آزاد نخواهد شد، بلکه می‌تواند باعث افزایش قیمت نیز شود. برای جلوگیری از این وضعیت، بانک مرکزی باید حجم عرضه را متناسب با نیاز بازار تنظیم کند.
شفافیت در فرآیند تحویل سکه‌ها نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. یکی از مشکلات پیش‌فروش‌های گذشته، تأخیر در تحویل سکه‌ها به متقاضیان بوده است. این مسئله باعث افزایش بی‌اعتمادی و در نتیجه شکل‌گیری بازارهای غیررسمی برای اوراق پیش‌فروش شده است. اگر بانک مرکزی بتواند تعهدات خود را در زمان اعلام‌شده انجام دهد، اعتماد عمومی افزایش خواهد یافت.
عدم مداخله در بازار پس از پیش‌فروش نیز مساله مهمی است. اگر بانک مرکزی پس از اجرای این طرح، مجدداً در بازار آزاد مداخله کند (مثلاً با کاهش ناگهانی عرضه یا تغییر سیاست‌های قیمتی)، اثرات مثبت پیش‌فروش خنثی خواهد شد. بنابراین، تداوم سیاست‌های منطقی و بدون تغییرات ناگهانی برای موفقیت این طرح ضروری است.
کنترل نرخ ارز و سیاست‌های پولی همسو
قیمت سکه به شدت وابسته به نرخ ارز و سیاست‌های پولی بانک مرکزی است. اگر در کنار این طرح، نرخ ارز کنترل نشود و تورم افزایش یابد، تأثیر پیش‌فروش سکه در کنترل قیمت‌ها موقتی خواهد بود.
جلوگیری از سفته‌بازی و تقاضای سوداگرانه
یکی از چالش‌های اصلی پیش‌فروش سکه، ورود سرمایه‌گذاران سوداگرانه به بازار است. اگر پیش‌فروش‌ها بدون محدودیت و نظارت کافی انجام شود، ممکن است افرادی با خرید عمده، بازار را مجدداً دچار نوسان کنند. تعیین سقف خرید برای هر شخص (مانند محدودیت شش قطعه در این طرح) تا حدی می‌تواند از این موضوع جلوگیری کند، اما نظارت دقیق‌تر بر معاملات ضروری است.
طرح پیش‌فروش سکه، اگر به‌درستی مدیریت شود، می‌تواند نقش مهمی در کاهش حباب قیمتی، جذب نقدینگی و کنترل انتظارات تورمی ایفا کند. اما اگر عرضه و تقاضا به‌درستی تنظیم نشود، یا فرآیند تحویل دچار اختلال گردد، این طرح ممکن است نه‌تنها به کاهش حباب قیمتی کمکی نکند، بلکه بازار را با بی‌اعتمادی بیشتری مواجه کند.
نکته کلیدی در موفقیت این طرح، هماهنگی بانک مرکزی با سایر سیاست‌های اقتصادی است. کنترل نرخ ارز، جلوگیری از خلق نقدینگی بی‌رویه و پایبندی به تعهدات، همگی عواملی هستند که می‌توانند تعیین‌کننده تأثیرگذاری این سیاست در بازار باشند.
- نویسنده: اکوایران
