اکوایران: دیدن یک دلارزدایی جدی به زمان قابل توجهی نیاز دارد. اما اگر این اتفاقات ادامه پیدا کنند، حتی در مقیاس‌های کوچک‌تر، می‌تواند به این معنی باشد که نهایتاً تحریم‌های ایالات متحده و تهدید کنار گذاشته شدن از نظام‌های دلار بنیان ضعیف‌تر می‌شوند.
به گزارش اکوایران، تخمین زده می‌شود ۲۰ درصد از نفت امسال با ارزهای دیگری فروخته شده است چون روسیه و ایران محموله‌هایشان را به چین و دیگر خریداران فروخته‌اند.
به نوشته آنا هیرتنشتاین در وال‌استریت ژورنال، بعضی اقتصادهای نوظهور در تلاشند تا کالاهایشان را بدون استفاده از دلارخرید و فروش کنند چون می‌خواهند اتکایشان به ارز ایالات متحده را پایین بیاورند.
مخصوصاً روسیه و ایران پس از مواجهه با تحریم‌های ایالات متحده و دیگر محدودیت‌ها به دنبال فروش نفت با ارزهای جایگزین هستند و خریدارانی در چین، هند و دیگر جاها خوشحالند این کالاهای صادراتی را با قیمت‌های پایین‌تری بخرند.
این نیاز برای کالاهای سنگین‌تر کمتر است. اما بعضی از این کشورها، از جمله برزیل، امارات متحدۀ عربی و حتی عربستان سعودی، اخیراً اقداماتی انجام داده‌اند که زمینه را برای تجارت با ارزی جز دلار فراهم می‌کند.
ناتاشا کانِوا، رئیس راهبرد کالاهای جهانی در جی‌پی‌مورگان چیس، گفت «در بازار کالاها، دلار ایالات متحده با رقابت مواجه شده است.» او تخمین زد که میزان نفت به فروش رفته با ارزهای متفرقه به ۲۰ درصد رسیده است.
مطابق داده‌های بانکی، در سال ۲۰۲۳، قراردادهای دوازده کالای اصلی با ارزهای غیردلاری بسته شدند، این را مقایسه کنید با هفت مورد در سال ۲۰۲۲ و همینطور اینکه از ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۱ فقط دو کالا چنین وضعیتی داشتند. قراردادهای امسال با فروشندگانی در روسیه و یک مورد در امارات متحدۀ عربی بسته شده‌اند. این داده‌ها به قراردهای کالاهای فیزیکی مربوطند نه معاملات آتی در بازارهای مالی.
تابستان امسال، امارات متحدۀ عربی و هند توافق کردند با ارزهای خودشان تجارت کنند و این کار را با ارسال یک محمولۀ نفت اماراتی برای یکی از پالایشگاه‌های هندی آغاز کردند که بهایش به روپیۀ هند پرداخت شد. در پاییز، برزیل و چین نخستین تراکنش کالایی با ارز محلی‌شان را انجام دادند و به گفتۀ آژانس خبری دولتی چین، شینهووا، یک محمولۀ پالپ برزیلی در آن بود.
و در ماه نوامبر، عربستان سعودی و چین یک خط سوآپ ارزی تقریباً ۷ میلیارد دلاری ایجاد کردند که به گفتۀ بانک مرکزی چین، روابط مالی دو کشور را تحکیم می‌کند و استفاده از ارزهای محلی را گسترش می‌بخشد.
نقش محوری دلار در کالاها یکی از جنبه‌های سلطۀ گسترده‌ترش بر تجارت و تأمین مالی جهانی است. در یک طرف از ۸۸ درصد از تمام تجارت‌های انجام شده در بازارهای مبادلۀ خارجی، دلار قرار دارد.
کنترل مهم‌ترین ارز جهان به ایالات متحده کمک کرده است نقش نگهبان جهان را داشته باشد چون تهدید اخراج از نظام تأمین مالی دلار بنیان اهمیت بسیاری داشته است. اگر از سلطۀ دلار کاسته شود، این مرجعیت هم نهایتاً از بین می‌رود.
ارتباطات نزدیک بین دلار و بازارهای نفت جهانی به دهه‌ها قبل برمی‌گردد، به توافق سال ۱۹۴۵ بین رئیس‌جمهور فرانکلین دی. رزولوت و سلطان عبدالعزیز ابن سعود که مطابق آن، پادشاهی سعودی انرژی ایالات متحده را تأمین می‌کرد و در عوض تضمین امنیتی می‌گرفت. با گذشت زمان، چندین و چند میلیارد در اصطلاح دلار نفتی که به تولید کنندگان نفت رسیده بود، به اوراق قرضۀ خزانه تبدیل شد و به افزایش تقاضا برای کالاهای ایالات متحده کمک کرد.
پس از حملۀ روسیه به اوکراین در فوریۀ ۲۰۲۲، غرب مسکو را تحریم و دارایی‌های بانک مرکزی‌اش را مسدود کرد، کوشید برای قیمت نفت سقف به تعیین کند و اجازۀ دسترسی بانک‌های روسی به نظام پرداخت بین المللی سوییفت را نداد. این مسئله کرملین را به این وا داشت که کانال‌های تأمین مالی جایگزینی به وجود بیاورد.
با دیدن این خطر که واشنگتن می‌تواند در آینده هم رفتار مشابهی داشته باشد، دیگر دولت‌ها، از جمله چین، به سمت کاهش اتکایشان به پرداخت‌های دلاری حرکت کردند.
ویلیام جکسون، اقتصاددان ارشد بازارهای نوظهور در کپیتال اکونومیکس، گفت «روز به روز کشورهای بیشتری نگران این مسئله می‌شوند. بعضی به دنبال کاهش خطرات منع احتمالی از استفاده از دلار در تجارت هستند. چین به دنبال این است که نقش یک وزنۀ متعادل کنندۀ ژئوپولیتیک را بازی کند.»
نفت در مرکز آن تغییر قرار دارد. یک به اصطلاح ناوگان اشباح به روسیه کمک کرده است نفتش را به خریداران در آسیا برساند و درآمد روسیه از صادرات این صنعت حیاتی در ماه نوامبر به ۱۸ میلیارد دلار رسید. به گفتۀ انستیتو تأمین مالی بین المللی، نفت روسیه به یوان چین، روبل روسیه، درهم امارات و روپیۀ هند به فروش رسیده است.
به گفتۀ اِس اَند پی گلوبال، در سال ۲۰۲۳، روسیه به بزرگ‌ترین تأمین کنندۀ نفت خام چین تبدیل شد و از ماه ژوئیه به بعد روزی بیش از ۲ میلیون بشکه به این کشور فروخته است. پول اکثر این محموله‌ها به یوان پرداخت شده است. به گفتۀ جی‌پی‌مورگان، مسکو قراردادهای گاز مهم خود را هم به چین منتقل کرده است.
ایران، که اکثر نفت ارسالی‌اش به چین را به یوان می‌فروشد، هم صادراتش را افزایش داده است.
برای وارد کنندگان انرژی، قیمت مشوق بزرگی است. پرداخت با ارز داخلی به جای دلار هزینه‌های تراکنش را کم می‌کند و نفت روسیه ارزان‌تر از جایگزین‌های جهانی است. بر اساس داده‌های کپلر، پس از اینکه دهلی نو به بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتی‌اش گفت نفت خام روسی تخفیف‌دار بخرند، هند به بزرگ‌ترین خریدار نفت روسیه تبدیل شده است.
به گفتۀ مدیران نفتی هند، آنان به درهم، یوان و روپیه پول پرداخته‌اند. به گفتۀ جی‌پی‌مورگان، امسال پاکستان پول محموله‌های نفت روسیه را با ارز چین پرداخته است. این حرکت با کمبود دلار در جنوب آسیا هم‌زمان بود.
تغییر بسیار بزرگ‌تر این خواهد بود که عربستان سعودی، بزرگ‌ترین صادرکنندۀ نفت خام، بخواهد میزان قابل توجهی از نفتش را به دیگر ارزها بفروشد.
سال گذشته، وال استریت ژورنال، گزارش داد که این کشور پادشاهی به فکر فروش مقداری نفت به یوان است. در مجمع اقتصاد جهانی امسال، وزیر اقتصاد سعودی گفت کشورش نسبت به مذاکره برای تجارت با دیگر ارزها گشوده است.
چین با به حاشیه راندن ایالات متحده به بزرگ‌ترین شریک تجاری عربستان سعودی تبدیل شده است، آن هم درست در زمانی که وابستگی ایالات متحده به انرژی بیشتر شده است و پیوندهای سیاسی‌اش را با عربستان سعودی عمیق‌تر کرده است.
تلاش‌های گذشته برای کنار زدن دلار از جایگاه فرادستش در صنعت نفت موفقیت چندانی نداشته است. در سال ۲۰۱۸، چین یک بازار آتی نفتیِ تحت سلطۀ یوان به وجود آورد اما اکثر معامله‌گرانش بازیگران داخلی بوده‌اند. در اوایل دهۀ ۲۰۰۰، صدام حسین می‌خواست به عنوان بخشی از برنامۀ نفت در برابر غذای عراق، یورو دریافت کند.
شاید بار دیگر ثابت شود که نقش محوری دلار در بازارهای نفتی را نمی‌توان به این سادگی متزلزل کرد. حتی اگر کشورهای خلیج فارس برای تراکنش‌هایشان از ارزهای محلی استفاده کنند، خود درهم و ریال سعودی هم به دلار متصلند.
در همین حال، شرکت‌های نفتی روسی و مشتریانشان با مشکل نقد شدن روپیه و یوان مواجه‌اند. به گفتۀ مدیران شرکت نفت هند، بزرگ‌ترین شرکت دولتی نفت این کشور، این شرکت اخیراً پرداخت به دلار را از سر گرفته است. شرکت نفت هند حاضر نشد در این باره نظری بدهد.
جکسون در کاپیتال اکونومیکس گفت «دیدن یک دلارزدایی جدی به زمان قابل توجهی نیاز دارد. اما اگر این اتفاقات ادامه پیدا کنند، حتی در مقیاس‌های کوچک‌تر، می‌تواند به این معنی باشد که نهایتاً تحریم‌های ایالات متحده و تهدید کنار گذاشته شدن از نظام‌های دلار بنیان ضعیف‌تر می‌شوند.»
- نویسنده: اکوایران
