توافق اخیر تهران و واشنگتن در خصوص تبادل زندانی و آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران، این سوالات را ایجاد می‌کند که سطح روابط دو کشور به کدام سمت می‌رود؟ آیا احیای برجام ممکن است؟ آیا توافقی موقت یا جامع در راه است؟ در این نوشته سعی شده سناریوهای پیش روی روابط ایران و آمریکا بررسی شود.
بعد از ماه‌ها اخبار ضد و نقیض در مورد مذاکرات برای تبادل زندانیان آمریکایی و آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران، توافق صورت گرفت.
علی باقری کنی، مذاکره کننده ارشد ایران هفته گذشته سفری به مسقط داشت که مانند سفرهای گذشته در سکوت خبری رخ داد. انتقال پیام آمادگی دولت ایران برای مذاکره و دیدار با مقامات ارشد عمانی پیگیری کننده موضوع تبادل زندانیان از اهداف این سفر نام برده شده بود.
پس از یک هفته نیویورک تایمز در گزارشی خبر داد که ایران و آمریکا برای آزادی ۵ آمریکایی زندانی در ایران به توافق رسیدند. در مقابل تعدادی از زندانیان ایرانی در آمریکا نیز آزاد می‌شوند و ایران به ۶ میلیارد دلار بلوکه شده خود در کره جنوبی دسترسی خواهد داشت.
کاخ سفید ساعاتی بعد از خبر نیویورک تایمز، طی بیانیه‌ای اعلام کرد که ما تضمین‌هایی دریافت کردیم مبنی بر اینکه ایران ۵ آمریکایی زندانی در تهران را آزاد کرده و در وضعیت اقامت اجباری قرار داده است که ما این گام را دلگرم کننده می‌دانیم.
همچنین آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا اعلام کرد: با ۵ آمریکایی در ایران در تماس هستیم. آمریکا به اجرای تمامی تحریم‌های خود علیه ایران ادامه می‌دهد و در هر صورت، ایران هیچ گونه تخفیف تحریمی دریافت نخواهد کرد.
کره جنوبی نیز به موضوع آزادسازی منابع مالی ایران واکنش نشان داد و اعلام کرد: امیدواریم مشکل وجوه مسدود شده ایران به راحتی حل شود. سئول از نزدیک با کشورهای درگیر موضوع یعنی آمریکا و ایران برای حل موضوع منابع مسدود شده رایزنی کرده است.
ساعاتی بعد از پخش خبر توافق علی باقری کنی، مذاکره کننده ارشد ایران در توییتی نوشت: فرایند آزادسازی چند میلیارد دلار از دارایی‌های ایران که چند سال است به‌طور غیرقانونی توسط آمریکا توقیف شده، آغاز شد. ایران تضمین لازم برای پایبندی آمریکا به تعهدات خود را دریافت کرده است. آزادی چند ایرانی که به‌طور غیرقانونی در آمریکا بازداشت شده بودند در این چارچوب است.
مراحل اجرایی توافق ایران و آمریکا
طبق گزارش سی‌ان‌ان زندانیان دو تابعیتی از زندان اوین به حبس خانگی در هتلی منتقل شده‌اند. طبق خبر‌ها بازداشت شدگان با هواپیمای دولتی کشور حاشیه خلیج فارس از تهران به دوحه انتقال می‌یابند، زیرا این کشور نقش اصلی را در معامله ایفا کرده است.
اما طبق توییت محمد جمشیدی، معاون سیاسی دفتر رییس جمهوری تا زمان تکمیل فرآیند انتقال پول‌های بلوکه شده ایران، این زندانیان در ایران می‌مانند.
طبق گزارش فارس، منابع ایران در حال انتقال به حساب‌هایی در قطر است و در خصوص تبدیل آن از واحد «وون» (پول کره جنوبی) به یورو توافق صورت گرفته است.
بعد از انتشار این اخبار، گمانه‌زنی‌های فراوانی در خصوص نحوه استفاده از این پول‌ها ارائه شد. برخی ادعا کردند که ایران دسترسی مستقیم به این پول‌ها دارد. اما روایت دیگری وجود داشت که ایران می‌تواند سفارش غذا، دارو و تعداد محدودی تجهیزات پزشکی را به بانکی در دوحه ارسال کند. بانک در دوحه هزینه کالا را پرداخت می‌کند و شرکت‌های قطری آنها را به ایران تحویل می‌دهند و ایران به منابع مالی دسترسی مستقیم ندارد.
بعد از حرف و حدیث‌های بسیار محمدرضا فرزین، رئیس بانک مرکزی ایران در توییتی روند انتقال این پول و شرایط استفاده از آن را اعلام کرد: لازم به تأکید است که متأسفانه نزدیک به ۷ میلیارد دلار از منابع ارزی کشورمان طی سال‌های پایانی دهه ۹۰ به‌صورت وون (واحد پول ملی کره جنوبی) به بانک‌های کره جنوبی واریزشده بود و به همین دلیل به آن پول هیچ سودی تعلق نمی‌گرفت. حتی در طی این سال‌ها نیز به دلیل کاهش برابری وون به دلار، نزدیک به یک میلیارد دلار آن با کاهش ارزش برابری مواجه شد.
در ادامه نوشت: به‌زودی تمامی این منابع یورویی به حساب‌های ۶ بانک ایرانی در قطر واریز و به‌صورت پرداخت بانکی جهت خرید کالاهای غیر تحریمی استفاده می‌شود. مابقی این منابع هم در صورت سپرده، مشمول دریافت سود بانکی خواهد شد.
در نهایت به دلیل تحریم‌ها ایران دسترسی مستقیم به منابع مالی خود نخواهد داشت و باید به صورت کالای غیر تحریمی این پول را دریافت کند.
خبرهای حاشیه‌ای پررنگ
همزمان با خبر توافق تهران و واشنگتن در مسقط، وال‌استریت ژورنال خبر داده است که ایران ذخیره اورانیوم ۶۰درصد خود را به میزان قابل توجهی کاهش داده و بخشی از مواد ۶۰درصد را رقیق کرده است. همچنین ایران با آژانس درباره دو مکان باقیمانده همکاری لازم را می‌کند.
در حقیقت به نظر می‌رسد ایران در مسیر کاهش تنش گام‌هایی برداشته است. با این حال هنوز مقام رسمی در خصوص این گزارش واکنش نشان نداده است.
سناریوهای پیش‌رو
پیش از خبر توافق تهران و واشنگتن، خبرهایی مبنی بر حضور نیروهای نظامی آمریکا در خلیج فارس مخابره شده بود. از سوی دیگر وزیر خارجه آمریکا چند هفته قبل گفت آمریکا به ایران پیشنهادهایی داده و منتظر اجرایی شدن آنها است. با این حال مقامات آمریکایی در هفته‌های اخیر اعلام کردند که مذاکرات هسته‌ای با ایران ندارند.
از سوی دیگر چندی قبل عباس عراقچی، مذاکره کننده سابق ایران در خصوص مذاکرات احیای برجام گفته بود: تصور می‌کنم حتما آقایان امیرعبداللهیان و باقری مشغول این کار هستند و سعی دارند بدون حواشی غیر ضروری و مضر این توافق انجام شود. قطعنامه ۲۲۳۱ که مشمول توافق برجام است به پایان خود نزدیک می‌شود و خیلی اهمیت دارد این دوران با درایت به پایان برسد.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه نیز بعد از خبر توافق با آمریکا در توییتر نوشت: علاوه بر استمرار فرآیند خنثی‌سازی تحریم‌های غیرقانونی، هیچگاه مسیر مذاکره و دیپلماسی ترک نشد. تلاش‌ها تا کسب نتایج نهایی و احقاق کامل حقوق ایران ادامه دارد.
محمدرضا فرزین، رئیس بانک مرکزی ایران نیز نوشت: منابع ارزی ایران در چند کشور دیگر نیز به‌زودی در دسترس قرار می‌گیرد که اخبار و آثار آن در بازار و مبادلات تجاری مشاهده خواهد شد.
با سخنان مقامات دو طرف و توافق روی داده و همچنین خبر وال‌استریت ژورنال در خصوص روند جدید هسته‌ای ایران، به نظر می‌رسد مذاکرات ادامه دارد. این را نیز باید در نظر گرفت که تهران و واشنگتن هر دو در شرف انتخابات هستند و هر گونه توافق در روند انتخابات دو کشور تاثیر مهمی خواهد داشت.
اما در ۳ سناریو میتوان ادامه روند را دنبال کرد:
در سناریو اول دو طرف به همین توافق شکل گرفته بسنده خواهند کرد و روند به شکل کنترل تنش تا پایان ریاست جمهوری جو بایدن ادامه خواهد داشت. البته این سناریو با سخنان برخی مقامات و روند هسته‌ای ایران احتمال کمتری دارد.
در سناریو دوم شکل‌گیری توافقات موقت پی در پی در موضوعات مختلف است. در حقیقت دو طرف سعی کنند کمترین امتیاز را بدهند و بر سر موضوعات جزیی‌تر به توافقاتی برسند.
در سناریو سوم رسیدن به یک توافق جامع است که پیش از این جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید مطرح کرده بود. توافقی که فقط شامل بحث هسته‌ای نمی‌شود و ابعاد گستردهتری را در بر خواهد گرفت.
با این حال از جایی که دو طرف سعی دارند روند مذاکرات کاملاً پشت درهای بسته صورت گیرد، بدون شک نمیتوان با دقت در خصوص نوع توافق صورت گرفته، صحبت کرد. احتمالاً دو طرف سعی دارند به دور از جنجال‌های رسانه‌ای و مخالفتهای داخلی کار را پیش ببرند.
با این حال شاید همین توافق پیش آمده نیز فقط مسکنی برای انتخابات پیش روی دو کشور باشد و روند بار دیگر به بن بست ختم خواهد شد. بی شک با اجرایی شدن توافق پیش آمده، مسیر روند مذاکراتی تهران و واشنگتن روشن‌تر می‌شود و باید دید که دو کشور برای کاهش تنش تا چه نقطه‌ای پیش خواند رفت.
دبیر سرویس سیاسی و بین‌الملل اقتصادآنلاین*
- نویسنده: اقتصاد آنلاین
