با تاسیس ابربندر در منطقه مکران قطب حمل‌ونقل دریایی کشور شکل می‌گیرد که اهمیت لجستیکی و ترانزیتی جنوب کشور را در کریدور شمال–جنوب و اتصال سریع و اقتصادی به آسیای مرکزی را بیش از پیش نمایان می‌کند.
بازار؛ گروه بین‌الملل: به تازگی، حسین عباس نژاد مدیرکل بنادر و دریانوردی استان هرمزگان، با اشاره به اینکه بندر بزرگ مکران با ۱۸۰۰ هکتار پسکرانه خارج از تنگه هرمز ایجاد می‌شود، گفته که ساخت این بندر در دستورکار سازمان بنادر و دریانوردی قرار دارد و به یک پایگاه لجستیکی و قطب حمل‌ونقل دریایی در کنار بنادر شهیدرجایی و چابهار تبدیل می‌شود.
به گفته وی، مطالعات در مورد ایجاد بندر مذکور در حال انجام است و ۱۸۰۰ هکتار از زمین‌ها به‌منظور ایجاد این بندر در حال واگذاری به سازمان بنادر و دریانوردی است که قرار است در ۴۰ تا ۵۰ کیلومتری جاسک ایجاد شود.
با توجه به امکان فعالیت مجموعه‌های پتروپالایشی و نفتی (احداث اسکله‌های نفتی و پتروشیمی) در منطقه مکران، ابر بندر مکران که قرار است احداث شود از نظر حمل‌ونقل و صادرات کمک شایانی به اقتصاد کشور خواهد کرد و در عین حال می‌تواند منطقه بسیار مناسبی برای ورود مواد خام (نفت) و تولید محصولات نفتی در داخل کشور باشد
این بندر در قالب یک پروژه ابربندر (مگاپورت) احداث می‌شود و خارج از تنگه هرمز را شامل می‌شود. با توجه به امکان فعالیت مجموعه‌های پتروپالایشی و نفتی (احداث اسکله‌های نفتی و پتروشیمی) در این منطقه، این بندر از نظر حمل‌ونقل و صادرات کمک شایانی به اقتصاد کشور خواهد کرد و در عین حال می‌تواند منطقه بسیار مناسبی برای ورود مواد خام (نفت) و تولید محصولات نفتی در داخل کشور باشد.
منطقه آزاد مکران را می‌توان یاقوت توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور دانست. شیلات، کشاورزی، دامداری، گردشگری، ذخیره انرژی، کشتیرانی و تجاری از ظرفیت‌های عظیم مکران است و سرمایه‌گذاری‌های وسیعی برای توسعه این بندر صورت گرفته است که هدف آن رشد صادرات، واردات، ارزآوری و بهبود وضعیت معیشتی مردم است. سواحل مکران که در محدوده آب‌های ساحلی و اقیانوسی دریای عمان قرار دارد، مرزهای آبی دو استان زاهدان و سیستان و بلوچستان را در برمی‌گیرد.
ابربندر تجاری مکران در ۳ فاز و با ظرفیتی بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون تن در نزدیکی کوه مبارک ایجاد خواهد شد. موقعیت این کوه به عنوان «پیشران توسعه صادرات در این پروژه سبب تقویت حلقه ترانزیت و سوخت رسانی به کشتی‌های تجاری، افزایش سهم کشور از بازار بانکرینگ و توسعه فضای کسب و کار در مقایسه با کشورهای رقیب خواهد شد
پیش‌تر، در آبان ماه گذشته جلیل اسلامی معاون سازمان بنادر و دریانوردی اعلام کرده بود که ابربندر تجاری مکران در ۳ فاز و با ظرفیتی بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون تن در نزدیکی کوه مبارک ایجاد خواهد شد. موقعیت این کوه به عنوان «پیشران توسعه صادرات در این پروژه سبب تقویت حلقه ترانزیت و سوخت رسانی به کشتی‌های تجاری، افزایش سهم کشور از بازار بانکرینگ و توسعه فضای کسب و کار در مقایسه با کشورهای رقیب خواهد شد.
افزون بر این، ایجاد صنایع پایین دستی در حوزه نفت و گاز در این منطقه می‌تواند علاوه بر اشتغال، جلوگیری از خام فروشی، توسعه صنایع ارزش افزوده‌ای و تبدیلی از محل تولید و فروش مشتقات نفتی به عنوان یک مزیت بالقوه منطقه، مدنظر قرار گیرد.
محل قرارگیری سواحل مکران در خلیج فارس و تنگه هرمز شرایطی را به وجود آورده تا این منطقه به عنوان مرکز بزرگ اقتصادی و هاب انرژی مطرح شود. از سوی دیگر، با توجه به اهمیت زمان و هزینه‌های حمل در حوزه ترانزیت، می‌توان از ظرفیت موجود برای تبدیل سواحل مکران به هاب توزیع کالا استفاده کرد. فاصله هرمزگان تا شرقی‌ترین منطقه سیستان و بلوچستان سواحل مکران حدود ۱۰۰ کیلومتر است که در این منطقه به‌جز بندرعباس و چابهار، سایر بنادر توسعه چندانی نداشته‌اند. دو بندر سیریک و جاسک نیز بنادر در حجم بزرگ و تجاری ۱۰۰ درصدی نیستند و در حد محدود منطقه‌ای فعالیت‌هایی دارند. قرار است بلافاصله پس از اتمام مطالعات طراحی، کار ساخت و ساز این بندر در کوه مبارک و در مجاورت تأسیسات نفتی آغاز می‌شود.
اهمیت توسعه بنادرجنوبی با هدف حفظ رقابت با مگاپروژه‌های لجستیکی در منطقه
توسعه بنادر جنوبی کشور با توجه به موقعیت ممتاز سرزمینی ایران از اولویت‌های مهم کشور به شمار می‌آید، چرا که توسعه همه‌جانبه بندر چابهار، سـواحل مکران و کل نیمه شـرقی کشــور، به دلیل بدعهدی‌های مکرر هندیهـا و تبعیــت از تحریم‌های آمریکا سالها به تاخیر افتاده است.
به عنوان مثال، با گذشت حدود چهار سـال از واگذاری راهبری بندر شهید بهشتی چابهـار به شرکت هندی ایندیا پورتس گلوبال لیمیتد، این بندر نـه تنهـا به قطـب جدید ترانزیت کالا و کانتینر بین هند، افغانستان و آسیای میانه و روسیه تبدیل نشد بلکه به دلیل تخلیه کالاهای اساسی و بارگیری مواد معدنی و ساختمانی، تبدیل به منبع درآمدی برای هندی‌ها شــده اســت.
در حقیقت هند از عمل به تعهدات خود در چابهار سرباز می‌زند، به طوری‌که از ۸۵ میلیــون دلار سـرمایه‌گذاری توافق شــده میان تهران و دهلی‌نو، هند تاکنون تنها۲۰ میلیــون دلار هزینه کرده اســـت و این در حالی است که چابهار در پی لابی‌گری هند از تحریم‌های آمریکا معاف شده است. اگرچه اخیرا سازمان بنادر و دریانوردی اعلام کرده که ایران و هند در خصوص توسعه بندر چابهار به توافقات عمده دست یافته‌اند و به زودی قرارداد طولانی مدت همکاری بر سر این پروژه میان دو طرف به امضا خواهد رسید.
اما در فاصله نه چندان دور از ایران، چین با سـرمایه‌گذاری ۵۴ میلیارد دلاری در بنـدر گـوادر پاکســتان با شدت و سرعت مشغول احداث ابرپروژه‌ای است که شامل تاسیسات نفتی و نیروگاه نیز می‌شود. افزون بر این، بنادر عمان نیز در آینده‌ای نزدیک رقبایی جدی برای بنادر جنوبی ایران از جمله بندر چابهار خواهند بود.
بندر گـوادر بـا رشد خیـره‌کننده از نظر لجستیک و حمل‌ونقل نسبت به چابهـار در اولویت قرار گرفته است و لذا تعجیل در توسعه بنادر جنوبی کشور با توجه به گسترش فعالیت‌های دریاپایه کشورهای رقیبی چون امارات، پاکستان و عمان بسیار ضروری به نظر می‌رسد. چرا که بندر مکران می‌تواند به نقطه ثقلی برای تبادلات ترانزیتی در کریدور تجاری شمال- جنوب تبدیل شده و نقطه اتصالی برای تجارت آسیای میانه و مرکزی باشد
بررسی‌ها حاکی از آن است که بندر گـوادر بـا رشد خیـره‌کننده از نظر لجستیک و حمل‌ونقل نسبت به چابهـار در اولویت قرار گرفته است. لذا تعجیل در توسعه بنادر جنوبی کشور با توجه به گسترش فعالیت‌های دریاپایه کشورهای رقیبی چون ترکیه، امارات، پاکستان و عمان بسیار ضروری به نظر می‌رسد. چرا که بندر مکران می‌تواند به نقطه ثقلی برای تبادلات ترانزیتی در کریدور تجاری شمال- جنوب تبدیل شده و نقطه اتصالی برای تجارت آسیای میانه و مرکزی باشد. دسترسی بنادر جنوبی ایران به آب‌های آزاد در کنار ثبات اقتصادی منطقه آزاد، زیرساخت‌هایی است که توسعه ترانزیتی کریدور شمال ـ جنوب را هموار می‌کند.
اهمیت اتصال خط ریلی چابهار- سرخس به سواحل مکران
از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم گسترش خطوط ریلی و شبکه های جاده‌ای در اقصی نقاط کشور در کانون توجه دولت قرار گرفته است و به عنوان مثال گذرگاه ریلی چابهار–سرخس با اتصال به سواحل مکران و اسکله شهید بهشتی با هدف توسعه استان‌های شرقی، ایجاد شاخه جدید در کریدور شمال- جنوب با اتصال ریلی چابهار به آسیای میانه و جذب بارهای افغانستان و ازبکستان در دست احداث است. ایران با تکمیل خط آهن چابهار-سرخس قادر خواهد بود نقشی پررنگ‌تر در صنعت ترانزیت منطقه و جهان ایفا کند که علاوه بر درآمدزایی منجر به استحکام روابط بین کشورها خصوصا کشورهای آسیای میانه با اتکا به تامین منافع مشترک می شود.
راه آهن چابهار – سرخس به طول ۱۳۵۰ کیلومتر در قالب ۲ قطعه خط ریلی چابهار- زاهدان و زاهدان – سرخس در حال اجراست، دومین اقدام در طرح جهش کریدور ترانزیتی شمال-جنوب، تکمیل راه آهن چابهار-زاهدان است که طی سال گذشته قطعه زاهدان- خاش به بهره برداری رسید و امید است قطعه خاش-چابهار تا پایان سال جاری به بهره برداری برسد و بندر شهید بهشتی چابهار به عنوان تنها بندر اقیانوسی کشور به شبکه ریلی متصل شود.
راه آهن چابهار- زاهدان تاکنون بیش از ۶۰ درصد پیشرفت داشته و براساس پیش بینی های سال گذشته اعتبار مورد نیاز برای تکمیل این خط بالغ بر ۵۰۰ میلیون دلار است. راه آهن زاهدان- سرخس که در امتداد محور چابهار- زاهدان است، تنها بندر اقیانوسی منطقه را به اصلی‌ترین مرز ترانزیت ریلی کشور یعنی سرخس متصل می‌سازد و ترکمنستان و چهار کشور دیگر آسیای مرکزی را از طریق خطوط ریلی به اقیانوس هند متصل می کند.
آبان گذشته معاون اول رئیس جمهور پروژه راه‌آهن زاهدان- خاش به طول ۱۵۰ کیلومتر را به عنوان یکی از قطعات خط ریلی استراتژیک چابهار- میلک- سرخس افتتاح کرد. این طرح به جهت ایجاد کریدور ریلی شرق کشور، اتصال بندر شهید بهشتی چابهار به‌عنوان تنها بندر اقیانوسی کشور به شبکه ریلی، کمک به توسعه سواحل مکران از طریق ایجاد ارتباط ریلی، اتصال کشورهای آسیای میانه و افغانستان به آب‌های آزاد اقیانوسی و ایجاد بستر مناسب برای توسعه و رشد اقتصادی منطقه اهمیت فراوانی دارد.
به عقیده کارشناسان، احداث و تکمیل مسیر ریلی در منطقه مکران بسیار حائز اهمیت است و یکی از دلایل عدم توسعه در سواحل مکران، نبود زیرساخت‌های حمل‌ونقلی است که تکمیل و بهره‌برداری از خط ریلی چابهار – زاهدان – سرخس می‌تواند تا حد قابل قبولی این چالش را برطرف نماید. قرار است که مسیر ریلی بنادر منطقه مکران تا سرخس برقرار شود که تاکنون بخشی از آن در شمال شرقی کشور ایجاد شده است
به عقیده کارشناسان، احداث و تکمیل مسیر ریلی در منطقه مکران بسیار حائز اهمیت است و یکی از دلایل عدم توسعه در سواحل مکران، نبود زیرساخت‌های حمل‌ونقلی است که تکمیل و بهره‌برداری از خط ریلی چابهار – زاهدان – سرخس می‌تواند تا حد قابل قبولی این چالش را برطرف نماید. قرار است که مسیر ریلی بنادر منطقه مکران تا سرخس برقرار شود که تاکنون بخشی از آن در شمال شرقی کشور ایجاد شده و در حال حاضر تلاش بر این است که از میانه کشور تا جنوب شرقی نیز این مسیر ریلی تکمیل و به بهره‌برداری برسد.
در صورت بهره برداری از این خط ریلی، بندر چابهار به یکی از رقابتی‌ترین بنادر منطقه تبدیل می‌شود که تحقق این مهم مستلزم اتصال آن به زنجیره بنادر از جمله برزیلیا و کلکته است تا به این ترتیب این بندر در زنجیره جهانی تأمین بار قرار گیرد. افزون بر این، تمامی سواحل منطقه مکران از جمله بنادر چابهار و جاسک باید به مسیرهای هوایی ، ریلی و جاده‌ای مجهز شده تا این منطقه به‌عنوان یک منطقه توسعه‌یافته در سطح کشور و بین‌الملل مطرح شود. بندر چابهار مناسب‌ترین کریدور جنوب به شمال و نزدیک‌ترین مسیر برای دسترسی به کشورهای آسیای میانه و قفقاز را دارا است و حمل بار در این کریدور ، حدود ۳۰ درصد ارزان‌تر از سایر کشورها است.مزیت‌های مطلق چابهار از جمله اتصال امن و ارزان به جمعیت کشورهای آسیای میانه ، قفقاز ، روسیه و افغانستان است و در صورت عدم تامین زیرساخت ایران میدان را به رقبا واگذار خواهد کرد.
البته ناگفته نماند که دسترسی بندر گوادر به آسیای میانه با مشکلاتی چون ناامنی در افغانستان و تردد سخت و پر از ریسک در جاده‌های این کشور همراه است که مسیر ایمن ایران می‌تواند مورد توجه تمامی ذی‌نفعان قرار گیرد.
نتیجه
بنادر جنوبی ایران خصوصا منطقه آزاد مکران با پس کرانه عظیم و استقرار در موقعیت ژئوپلیتیک چشمگیر از پتانسیل گسترده ای برای تبدیل شدن به هاب ترانزیتی و نفتی برخووردار است و با توجه به شدت فعالیت‌های صنعت دریایی در کشورهای همسایه و رقیب لزوم سرعت بخشی به پروژه‌های زیرساختی بندری در ایران بیش از پیش احساس می‌شود.
لذا احداث چنین بندری با پس کرانه وسیع و تاسیسات نفتی و بندری موقعیت ویژه ای برای ایران به لحاظ ترانزیت و پتروشیمی و درنهایت ارزآوری رقم خواهد زد که با توجه به فشارهای اقتصادی غرب علیه ایران و تلاش برای انزوای اقتصادی کشور بسیار راه گشا خواهد بود. افزون بر این با توافق اخیر ایران و عربستان بر سر رفع تنش های سیاسی، تامین زیرساخت بنادر و اتصال آن ها به خطوط ریلی با توجه به ایمنی مسیرهای عبوری از ایران کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس خصوصا عربستان و امارات را به جمع مشتریان ترانزیتی کشور اضافه می‌کند که خود دستاورد اقتصادی بزرگ برای کشور است.
- نویسنده: تحلیل بازار
