تالابها و آببندانهای شمال ایران در محاصره «شیطان بنفش»؛ سنبل آبی، گیاه مهاجمی با گلهای بنفش جذاب اما ویرانگر، هر روز بر وسعت و حجم خود میافزاید و حیات آبزیان، گیاهان بومی و معیشت محلی را بهشدت تهدید میکند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از بابل، سنبل آبی؛ گیاهی با گلهای بنفش جذاب که شاید در نگاه اول جلوهای زیبا و دلنشین داشته باشد، اما در واقع یکی از خطرناکترین و مخربترین گونههای مهاجم جهان است. این گیاه که بومی آمازون است، در سالهای اخیر بهسرعت خود را به تالابها و آببندانهای شمال ایران رسانده و به تهدیدی جدی برای اکوسیستمهای محلی تبدیل شده است. سنبل آبی تنها یک گیاه نیست؛ بلکه نماد بحران زیستمحیطی و نمونهای از هجوم گونههای مهاجم است که میتواند تعادل طبیعت را به هم بزند و زندگی انسان و آبزیان را مختل کند.
در شهرستان بابل، آببندان ۴۰هکتاری روستای آغوزبن بهطورکامل درگیر این بحران شده است. حدود ۸۰ درصد سطح این آببندان اکنون زیر پوشش سنبل آبی قرار گرفته است و هر روز بر حجم و گستره آن افزوده میشود. این پوشش غلیظ، مانع رسیدن نور و اکسیژن به آب میشود و حیات آبزیان و گیاهان بومی را بهشدت تهدید میکند. با وجود برگزاری جلسات متعدد در فرمانداری و اداره محیط زیست و تلاش برای کنترل گیاه از طریق لایروبی و خشک کردن آببندان، محدودیت بودجه و نبود مدیریت علمی و اصولی، باعث شده است این اقدامات به نتیجه دلخواه نرسد و بحران همچنان و هنوز ادامه داشته باشد.
وضعیت در بندرانزلی نیز مشابه و حتی نگرانکنندهتر است، زیر پل نهنگ روگا، انبوه سنبل آبی مسیر جریان آب را مسدود کرده و تجمع آن مشکلات جدی برای فعالیتهای زیستمحیطی ایجاد کرده است. عملیات جمعآوری این گیاه با بیلهای شناور آغاز شده است، اما سرعت رشد و تکثیر آن چنان بالاست که تلاشها همواره عقبتر از روند گسترش گیاه قرار دارد. کارشناسان محیط زیست هشدار دادهاند که اگر کنترل این بحران بهشکل جدی انجام نشود و سنبل آبی به دیگر تالابها و آببندانهای شمال ایران سرایت کند، خسارات اقتصادی و زیستمحیطی میلیاردی غیرقابل اجتناب خواهد بود.
سنبل آبی با قدرت تکثیر بسیار بالا، هر بوته آن هزاران بذر تولید میکند و این بذرها قادرند تا سی سال در محیط باقی بمانند و حتی بعد از خشک شدن گیاه، دوباره رشد کنند، علاوه بر این، این گیاه در عرض دو هفته حجم پوشش خود را دو برابر میکند، به همین دلیل است که آن را «شیطان آبی» یا «شیطان بنفش» نامیدهاند؛ نامهایی که هم جلوه زیبای گلهای بنفش آن را نشان میدهند و هم قدرت تخریب بیرحمانه آن بر اکوسیستمهای محلی را یادآور میشوند.
تأثیرات این گیاه فراتر از اکوسیستم است و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی نیز بههمراه دارد. آببندانها و تالابهای آلوده به سنبل آبی دیگر نمیتوانند نقش خود را در تولید ماهی و پرورش آبزیان ایفا کنند، این مسئله معیشت محلی مردم را به خطر انداخته و موجب افزایش هزینهها و کاهش درآمد خانوارهای وابسته به این منابع طبیعی شده است، از سوی دیگر، رشد بیرویه این گیاه، مانع از فعالیتهای تفریحی، گردشگری و حتی کشاورزی اطراف آببندان میشود و فشارهای اقتصادی و اجتماعی را تشدید میکند.
کارشناسان بارها بر ضرورت مدیریت علمی و تخصیص بودجه کافی برای مقابله با سنبل آبی تأکید کردهاند. تنها اقدامات جزئی و کوتاهمدت، مانند جمعآوری دستی یا خشک کردن سطح آببندان، نمیتوانند در برابر این مهاجم سرسخت مؤثر باشند، لازم است که با برنامهریزی بلندمدت، استفاده از فناوریهای مکانیکی و شیمیایی کنترل گیاه و همکاری دستگاههای مختلف، مسیر مقابله با این بحران هموار شود.
سنبل آبی، با گلهای زیبا و بذرهای مقاوم، اکنون در شمال ایران ایستاده است؛ تهدیدی خاموش اما واقعی که اگر جدی گرفته نشود، میتواند تالابها و آببندانهای شمال کشور را بهسرعت ببلعدد و خسارات جبرانناپذیری بهجای گذارد. این گیاه نهتنها یک بحران زیستمحیطی، بلکه آزمونی جدی برای مدیریت منابع طبیعی و توانایی ما در حفاظت از اکوسیستمهای ارزشمند ایران است.
کارشناسان محیط زیست در گفتوگو با خبرگزاری تسنیم بار دیگر هشدار دادند که بحران سنبل آبی در تالابها و آببندانهای شمال ایران تنها با اقدامات مقطعی و محدود قابل حل نیست و برای مقابله مؤثر با این گیاه مهاجم، برنامهریزی جامع، همکاری چندجانبه دستگاههای دولتی و مشارکت فعال مردم ضروری است.
دکتر سمیرا فلاح، کارشناس اکولوژی تالابها، با اشاره به تجربه کشورهای دیگر در مقابله با گونههای مهاجم میگوید: سنبل آبی، اگرچه گلهای بنفش زیبایی دارد، اما ماهیتاً یک مهاجم خطرناک است که میتواند در مدت کوتاهی کل اکوسیستم یک آببندان یا تالاب را نابود کند. تجربه کشورهایی مانند برزیل، ایالات متحده و استرالیا نشان میدهد که موفقترین برنامهها، آنهایی هستند که ترکیبی از مدیریت علمی، استفاده از فناوریهای نوین و مشارکت مردمی را در بر میگیرند.
وی ادامه میدهد: کنترل سنبل آبی صرفاً با جمعآوری دستی یا خشک کردن آببندانها امکانپذیر نیست، باید با استفاده از تجهیزات مکانیکی و شیمیایی، برنامههای پایش مستمر و آموزش جوامع محلی، جلوی گسترش سریع آن گرفته شود. در بسیاری از کشورها، واگذاری مدیریت آببندانها به تعاونیهای محلی و آموزش اعضای آنها توانسته است تا حد زیادی مانع از رشد بیرویه این گیاه مهاجم شود،
در همین زمینه، مهندس کاوه نادری، متخصص مدیریت منابع آب، تصریح میکند: یکی از مهمترین مشکلات در ایران، نبود مدیریت یکپارچه و هماهنگی میان دستگاههای مختلف است. محیط زیست، جهاد کشاورزی، فرمانداریها و شهرداریها هر یک بهشکل جزیرهای عمل میکنند و همین مسئله باعث شده است اقدامات مقابلهای ناکافی و ناکارآمد باشند.
وی اضافه میکند: اگر منابع مالی کافی تخصیص یابد، تجهیزات فرسوده جایگزین شوند و آموزشهای هدفمند به جوامع محلی داده شود، میتوان با برنامهای چندساله اثرات سنبل آبی را کنترل کرد.
از سوی دیگر، زهرا شفیعی، کارشناس تنوع زیستی، درباره پیامدهای اجتماعی و اقتصادی این بحران توضیح میدهد: تالابها و آببندانها، منابع معیشتی مردم محلی هستند و وجود سنبل آبی میتواند تأمین آبزیان و فعالیتهای کشاورزی را با اختلال مواجه کند. از دست رفتن این منابع نهتنها خسارت اقتصادی مستقیم دارد، بلکه موجب مهاجرت نیروی کار و فشار اجتماعی نیز میشود.
یکی از راهکارهایی که کارشناسان بر آن تأکید دارند، ایجاد پایش هوشمند و استفاده از فناوریهای نوین است. دکتر فلاح میگوید: «پهپادها و تصاویر ماهوارهای میتوانند در ردیابی رشد سنبل آبی و شناسایی مناطق بحرانی کمک کنند و به مدیریت بهینه عملیات جمعآوری و جلوگیری از گسترش آن کمک کنند. ترکیب فناوری و مشارکت مردمی، الگویی است که در کشورهای موفق جهان نیز اجرا شده و نتایج مثبتی داشته است.
با وجود همه این توصیهها، کمبود اعتبار، فرسودگی تجهیزات و بیتوجهی مدیریتی همچنان مانع اصلی مقابله با سنبل آبی در شمال ایران است. مهندس نادری دراینباره میگوید: اگر این مشکلات حل نشوند، ممکن است در چند سال آینده با بحران عظیمی مواجه شویم که نهتنها تالابها و آببندانها، بلکه معیشت و اقتصاد محلی را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
کارشناسان همچنین بر ضرورت ایجاد هماهنگی میان آموزش، اطلاعرسانی و مدیریت میدانی تأکید میکنند. شفیعی میگوید: آموزش جوامع محلی، ایجاد شبکههای اطلاعرسانی و تشکیل تعاونیها میتواند مشارکت مردم را افزایش دهد و بخشی از عملیات جمعآوری و کنترل گیاه را به دست خود اهالی محلی بسپارد، این شیوه باعث میشود کنترل سنبل آبی به یک برنامه پایدار و طولانیمدت تبدیل شود و نه یک اقدام موقتی و مقطعی.
در نهایت، همه کارشناسان توافق دارند که مقابله با سنبل آبی نیازمند نگاه جامع و علمی، همکاری بینبخشی و اختصاص منابع مالی کافی است. تنها در چنین شرایطی است که میتوان جلوی گسترش این «شیطان بنفش» را گرفت و تالابها و آببندانهای شمال ایران را از نابودی کامل نجات داد.
ابراهیم زاده مدیر عامل سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهرداری بابل، خبر از آغاز عملیات جمعآوری و پاکسازی گونه مهاجم سنبل آبی از تالاب زیبای گل نیلوفر با هدف صیانت از اکوسیستم طبیعی و حفظ تنوع زیستی این پهنه ارزشمند آبی داد ولظهار داشت :. سنبل آبی بهعنوان یکی از گونههای مهاجم، طی سالهای اخیر تهدیدی جدی برای حیات آبزیان، پوشش گیاهی بومی و کیفیت آب تالاب بهشمار میرفت که در همین راستا، سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهرداری بابل با بهکارگیری تجهیزات مکانیزه و نیروهای تخصصی، اجرای این طرح زیستمحیطی را در دستور کار قرار داد.
وی با بیان اینکه این عملیات بهصورت مستمر و برنامهریزیشده در حال انجام است و پیشبینی میشود حداکثر طی ۲۰ روز آینده تالاب گل نیلوفر بهطورکامل از این گونه مهاجم پاکسازی شود، اضافه کرد: این کار اقدامی مؤثر است که نقش بسزایی در احیای چشمانداز طبیعی تالاب، بهبود گردش آب و بازگشت حیات دوباره به این زیستبوم ارزشمند خواهد داشت.
سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهرداری بابل با تأکید بر تداوم اقدامات زیستمحیطی، حفاظت از سرمایههای طبیعی شهر را از اولویتهای اصلی خود میداند و از شهروندان نیز درخواست دارد با همکاری و رعایت اصول زیستمحیطی، در حفظ تالاب گل نیلوفر مشارکت فعال داشته باشند.
کارشناسان در ادامه هشدار میدهند که سنبل آبی با قدرت تکثیر بالا و توانایی تولید هزاران بذر که تا سی سال زنده میمانند، میتواند در مدت کوتاهی سطح وسیعی از آب را بپوشاند و حیات اکولوژیک تالاب را مختل کند. یکی از متخصصان گیاهان آبزی در گفتوگو با تسنیم خاطرنشان میکند: «اگرچه عملیات پاکسازی در گل نیلوفر اقدامی ارزشمند است، اما بدون تداوم و نظارت علمی، این گیاه دوباره باز خواهد گشت. باید همزمان با جمعآوری مکانیکی، روشهای بیولوژیک و آموزشی نیز بهکار گرفته شود.»، این گیاه که به شیطان آبی یا شیطان بنفش شهرت یافته است، در صورت عدم کنترل میتواند خسارات زیستمحیطی و اقتصادی سنگینی به منطقه وارد کند، ازاینرو اجرای عملیات پاکسازی در تالاب گل نیلوفر نهتنها اقدامی محلی بلکه گامی مهم در جهت صیانت از منابع طبیعی شمال کشور محسوب میشود.
انتهای پیام/+
- نویسنده: تسنیم tasnimnews
