چالش‌ها و فرصت‌های صنعت سردخانه در اقتصاد ایران؛ بررسی تحلیلی

 صنعت سردخانه ایران، این شریان حیاتی اقتصاد غذا و دارویی کشور با فراهم آوردن امکان نگهداری طولانی‌مدت محصولات در دمای مطلوب، نقشی کلیدی در کاهش ضایعات، تنظیم بازار و امنیت غذایی ما ایفا می‌کند. آمار جهانی نیز از رشد شتابان این صنعت حکایت دارد. ارزش بازار جهانی سردخانه در سال ۲۰۲۳ به رقم چشمگیر ۱۴۸.۹۴ میلیارد دلار رسیده‌بود و پیش‌بینی‌ها از افزایش آن تا ۴۰۷.۷۲ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۳ خبر می‌دهند. این رشد سالانه ۱۰.۵۹ درصدی، اهمیت روزافزون این صنعت در اقتصاد جهانی را آشکار می‌سازد.

بدیهی است که ایران به‌خاطر بهره‌مندی از تنوعات اقلیمی گسترده و تولیدات بالای محصولات کشاورزی، نیازمند توجه ویژه به این صنعت است. اما علی‌رغم اقدامات انجام‌شده، هنوز فاصله زیادی با نقطه مطلوب دارد و با چالش‌های متعددی نیز روبه‌رو است. نیاز به نوسازی زیرساخت‌ها، ضرورت بهینه‌سازی مصرف انرژی و کاهش هزینه‌های عملیاتی، این صنعت را با مسائل پیچیده‌ای مواجه کرده است و درعین‌حال، فرصت‌های بی‌شماری نیز پیش روی آن قرار داده است.

در ادامه با ما همراه باشید تا به تحلیل عمیق وضعیت کنونی، چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی صنعت سردخانه در ایران بپردازیم. هدف ما ارائه تصویری جامع و مبتنی بر واقعیت از این صنعت حیاتی است. با نگاهی به تجربیات جهانی و بررسی راهکارهای نوآورانه، مسیرهایی برای توسعه پایدار و ارتقای کارایی این صنعت در ایران پیشنهاد خواهیم داد.

وضعیت کنونی صنعت سردخانه در ایران

همانطور که گفتیم، صنعت سردخانه در کشور ما، علی‌رغم اهمیت حیاتی‌اش در حفظ کیفیت محصولات و تنظیم بازار، همچنان با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کند که نیازمند توجه جدی و اقدامات اساسی است.

تعداد و ظرفیت سردخانه‌های فعال

بر اساس آخرین آمار وزارت جهاد کشاورزی، ظرفیت کل سردخانه‌های کشور در سال ۱۴۰۰ به رقم قابل توجه ۱۰.۵ میلیون تن رسیده‌بود. این آمار نشان‌دهنده رشد نسبی این صنعت در سال‌های اخیر است؛ اما همچنان با نیازهای واقعی کشور فاصله دارد. تعداد سردخانه‌های فعال در ایران، اگرچه آمار دقیقی از آن در دست نیست، اما تخمین زده می‌شود بین ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ واحد باشد. این تعداد، با توجه به وسعت کشور و حجم تولیدات کشاورزی و دامی، نیازمند افزایش قابل توجهی است.

نوع محصولات ذخیره‌شده

سردخانه‌های ایران طیف وسیعی از محصولات را در خود جای می‌دهند:

• محصولات کشاورزی: میوه‌ها و سبزیجات بخش عمده‌ای از ظرفیت سردخانه‌ها را به خود اختصاص می‌دهند. این امر به تنظیم بازار و جلوگیری از نوسانات قیمت کمک شایانی می‌کند.
• محصولات پروتئینی: گوشت قرمز، مرغ، ماهی و فرآورده‌های لبنی از دیگر اقلام مهم نگهداری شده در سردخانه‌ها هستند.
• محصولات دارویی: باتوجه‌به حساسیت برخی داروها به دما، به‌ویژه واکسن‌ها، بخشی از سردخانه‌ها به نگهداری این محصولات اختصاص یافته‌است.
• محصولات صنعتی: برخی مواد اولیه و محصولات صنعتی نیز در سردخانه‌ها نگهداری می‌شوند، اگرچه سهم آنها در مقایسه با محصولات خوراکی کمتر است.

وضعیت فناوری و مقایسه با استانداردهای جهانی

متأسفانه، فناوری مورد استفاده در بسیاری از سردخانه‌های ایران از استانداردهای روز جهانی عقب‌تر است. در شرایطی که کشورهای پیشرو در این صنعت مانند ژاپن، آلمان و هلند از سیستم‌های کاملاً اتوماتیک و هوشمند بهره می‌برند، بسیاری از سردخانه‌های ایران همچنان با تجهیزات قدیمی و روش‌های سنتی اداره می‌شوند. این شکاف فناوری در موارد زیر مشهود است:

• سیستم‌های کنترل دما و رطوبت: سردخانه‌های مدرن جهانی مجهز به سنسورهای پیشرفته و سیستم‌های کنترل هوشمند هستند، اما بسیاری از سردخانه‌های ایران فاقد چنین امکاناتی هستند.
• مدیریت انرژی: سردخانه‌های پیشرفته جهان از سیستم‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی بهره می‌برند؛ اما در ایران مصرف بالای انرژی همچنان یک چالش جدی است.
• سیستم‌های ردیابی و مدیریت موجودی: فناوری‌های نوین RFID و IoT که امکان ردیابی دقیق محصولات و مدیریت بهینه موجودی را فراهم می‌کنند، در بیشتر سردخانه‌های ایران مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.

چالش‌های اصلی صنعت سردخانه در ایران

صنعت سردخانه در ایران، علی‌رغم اهمیت استراتژیک آن در زنجیره تأمین مواد غذایی و دارویی کشور با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کند. این مشکلات، که ریشه در عوامل مختلف اقتصادی، فنی و مدیریتی دارند، مانع از شکوفایی کامل پتانسیل‌های این صنعت حیاتی شده‌اند.

پیش از ورود به بررسی تفصیلی چالش‌ها، لازم است به برخی از مهم‌ترین مشکلات موجود در این صنعت اشاره کنیم:

• فرسودگی تجهیزات و زیرساخت‌ها
• مصرف بالای انرژی و هزینه‌های سنگین عملیاتی
• عدم بهره‌گیری از فناوری‌های نوین
• کمبود نیروی متخصص و آموزش‌دیده
• ناهماهنگی در زنجیره تأمین و توزیع
• مشکلات ناشی از تحریم‌ها و محدودیت‌های ارزی

این مشکلات که هر کدام به‌تنهایی می‌توانند چالش‌های جدی برای صنعت ایجاد کنند، در کنار هم وضعیت پیچیده‌ای را برای سردخانه‌داران ایرانی رقم زده‌اند. حال به بررسی دقیق‌تر چالش‌های این صنعت می‌پردازیم:

۱٫  مشکلات زیرساختی

از مهم‌ترین چالش‌های صنعت سردخانه در ایران، مشکلات مربوط به زیرساخت‌های مورداستفاده است که می‌توان آن‌ها را از چند جنبه بررسی کرد.

قدیمی بودن سردخانه‌ها و تجهیزات

یکی از مهم‌ترین چالش‌های صنعت سردخانه‌داری در ایران، فرسودگی و قدیمی بودن زیرساخت‌ها و تجهیزات است. بسیاری از سردخانه‌های کشور با تجهیزاتی کار می‌کنند که عمر مفید آنها به پایان رسیده است. این مسئله باعث کاهش کارایی می‌شود و افزایش خطر خرابی و توقف عملیات‌های تجاری می‌شود. طبق گزارش‌های موجود، بیش از ۶۰% سردخانه‌های ایران نیاز به بازسازی و نوسازی دارند که تا ۴۰٪ می‌تواند هزینه‌های عملیاتی آن‌ها را کاهش دهد.

کمبود سیستم‌های هوشمند و کارآمد

در حالی که سردخانه‌های مدرن جهان از سیستم‌های هوشمند کنترل دما، رطوبت و مدیریت موجودی بهره می‌برند، بیشتر سردخانه‌های ایران هنوز از روش‌های سنتی استفاده می‌کنند. عدم بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مانند اینترنت اشیا (IoT) و هوش‌مصنوعی (AI) باعث شده تا مدیریت بهینه منابع و کنترل دقیق شرایط نگهداری محصولات با چالش مواجه شود. متأسفانه بسیاری از سردخانه‌های ما از نظر فناوری، دهه‌ها از استانداردهای جهانی عقب هستند. این مسئله بر کیفیت خدمات ما تأثیر می‌گذارد و توان رقابتی ما را در بازارهای جهانی نیز کاهش می‌دهد.

۲٫  هزینه‌های بالای انرژی

مصرف بالای انرژی و هزینه‌های مرتبط با آن، یکی دیگر از چالش‌های اساسی صنعت سردخانه در ایران است و باتوجه‌به افزایش قیمت حامل‌های انرژی در سال‌های اخیر، امروزه تأثیر این چالش، بیشتر از قبل هم شده‌است.

بالا بودن مصرف انرژی در سردخانه‌ها

سردخانه‌های قدیمی و غیر بهینه، انرژی بسیار زیادی مصرف می‌کنند که این اتفاق هزینه‌های عملیاتی آن‌ها را افزایش می‌دهد و بر شبکه برق کشور نیز فشار زیادی وارد می‌کند. طبق آمارهای موجود، هزینه‌های انرژی می‌تواند تا ۳۰% از کل هزینه‌های عملیاتی یک سردخانه را تشکیل دهد. این رقم در سردخانه‌های قدیمی و غیر بهینه حتی می‌تواند به ۵۰% نیز برسد و متأسفانه بسیاری از سردخانه‌های ما از نظر مصرف انرژی بهینه نیستند. استفاده از سیستم‌های سرمایشی قدیمی، عایق‌بندی نامناسب و عدم استفاده از فناوری‌های نوین، باعث شده‌است که مصرف انرژی در این صنعت بسیار بالاتر از استانداردهای جهانی باشد.

افزایش هزینه‌ها

با افزایش قیمت حامل‌های انرژی در سال‌های اخیر، هزینه‌های عملیاتی سردخانه‌ها به‌شدت افزایش یافته‌است. این افزایش هزینه باعث افزایش قیمت نهایی محصولات آن‌ها نیز شده‌است. در برخی سردخانه‌ها در دو سال گذشته، هزینه‌های انرژی ما بیش از ٪۱۰۰ افزایش یافته‌است

۳٫  مقررات و سیاست‌ها

چالش دیگری که صنعت سردخانه ایران با آن مواجه است، مسائل مربوط به مقررات و سیاست‌های دولتی است. محدودیت‌های قانونی، تعرفه‌ها و مالیات‌ها می‌توانند تأثیر قابل توجهی بر فعالیت‌های این صنعت داشته‌باشند.

محدودیت‌های قانونی

قوانین و مقررات پیچیده و گاه متناقض، یکی از چالش‌های پیش روی صنعت سردخانه‌داری است. این محدودیت‌ها گاهی مانع از سرمایه‌گذاری و توسعه در این بخش می‌شوند؛ چون عدم ثبات در قوانین و مقررات، ریسک سرمایه‌گذاری در این صنعت را افزایش می‌دهد؛ بنابراین ما نیاز به یک چارچوب قانونی شفاف و پایدار داریم که از سرمایه‌گذاری در این صنعت حمایت کند.

تغییرات مکرر در قوانین و مقررات، برنامه‌ریزی بلندمدت برای فعالان این صنعت را نیز دشوار می‌کند. به‌عنوان مثال، تغییرات ناگهانی در سیاست‌های واردات و صادرات می‌تواند بر میزان تقاضا برای خدمات سردخانه‌ای تأثیر بگذارد.

علاوه‌بر این، برخی از قوانین و مقررات موجود، ممکن است مانع از نوآوری و سرمایه‌گذاری در این صنعت شوند. به‌عنوان مثال، قوانین سخت‌گیرانه در مورد واردات تجهیزات مدرن سردخانه‌ای، می‌تواند روند نوسازی و به‌روزرسانی صنعت را با کندی مواجه کند.

تعرفه‌ها و مالیات‌ها

تعرفه‌های گمرکی بالا بر واردات تجهیزات و قطعات مورد نیاز سردخانه‌ها، همراه با مالیات‌های سنگین، فشار مالی زیادی بر این صنعت وارد کرده است و باعث شده تا نوسازی و به‌روزرسانی تجهیزات با مشکلات جدی مواجه شوند.

۴٫  کمبود نیروی کار ماهر

یکی دیگر از چالش‌های مهم صنعت سردخانه‌داری در ایران، کمبود نیروی کار متخصص و آموزش‌دیده است. مدیریت و نگهداری سردخانه‌های مدرن نیازمند دانش و مهارت‌های تخصصی است که متأسفانه در بسیاری از موارد، کارکنان فاقد این مهارت‌ها هستند؛ به‌طوری‌که گاهی یافتن نیروی متخصصی که هم با اصول مدیریت سردخانه آشنا باشد و هم بتواند با فناوری‌های جدید کار کند، بسیار دشوار است.

این مشکل از چند جنبه قابل بررسی است:

• کمبود برنامه‌های آموزشی تخصصی: در حال حاضر، دوره‌های آموزشی تخصصی کافی برای تربیت نیروی کار ماهر در زمینه سردخانه‌داری وجود ندارد.
• عدم جذابیت شغلی: به‌دلیل شرایط کاری سخت و حقوق و مزایای نامناسب، بسیاری از افراد تمایلی به کار در این صنعت ندارند.
• مهاجرت نیروهای متخصص: متأسفانه بسیاری از نیروهای متخصص و با تجربه، به‌دلیل شرایط بهتر کاری به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند.

۵٫  چالش‌های زیست‌محیطی

چالش دیگری که صنعت سردخانه‌داری با آن مواجه است، مسائل زیست‌محیطی است. استفاده بیش از حد از انرژی و آلودگی‌های مرتبط با سردخانه‌های سنتی، نگرانی‌هایی را در مورد تأثیرات منفی این صنعت بر محیط زیست ایجاد کرده است.

اثرات منفی استفاده بیش از حد از انرژی

مصرف بالای انرژی در سردخانه‌ها، علاوه بر افزایش هزینه‌ها، اثرات منفی زیست‌محیطی نیز دارد. تولید برق مورد نیاز این صنعت، باعث افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود. اگر سردخانه‌های کشور به‌سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و بهینه‌سازی مصرف حرکت نکند، می‌توانند به یکی از منابع اصلی آلودگی در بخش صنعت تبدیل شوند.

آلودگی‌های زیست‌محیطی مرتبط با سردخانه‌های سنتی

استفاده از گازهای مبرد قدیمی و غیراستاندارد در برخی سردخانه‌ها، خطرات زیست‌محیطی جدی ایجاد می‌کند. این گازها می‌توانند به لایه ازون آسیب برسانند و در صورت نشت، اثرات مخربی بر محیط زیست داشته‌باشند.

به‌طورکلی برخی از مهم‌ترین مسائل در این بخش عبارتند از:

• استفاده از مبردهای مخرب لایه ازون: برخی از سردخانه‌های قدیمی هنوز از مبردهایی استفاده می‌کنند که برای لایه ازون مضر هستند.
• مصرف بالای انرژی و انتشار گازهای گلخانه‌ای: سردخانه‌های ناکارآمد، با مصرف بالای انرژی، به‌طور غیرمستقیم باعث افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شوند.
• تولید ضایعات الکترونیکی: تعویض مکرر تجهیزات الکترونیکی در سردخانه‌ها می‌تواند منجر به تولید حجم زیادی از ضایعات الکترونیکی شود.

برای غلبه بر این چالش‌ها، نیاز به یک برنامه جامع و هماهنگ است که شامل سرمایه‌گذاری در نوسازی تجهیزات، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، اصلاح قوانین و مقررات، آموزش نیروی انسانی متخصص و توجه به مسائل زیست‌محیطی باشد. تنها با رویکردی جامع و همه‌جانبه می‌توان امیدوار بود که صنعت سردخانه در ایران بتواند به جایگاه واقعی خود در اقتصاد ملی دست یابد و نقش کلیدی خود را در تأمین امنیت غذایی کشور به‌خوبی ایفا کند.

فرصت‌های توسعه و نوآوری‌ها در صنعت سردخانه ایران

باوجود چالش‌هایی که در بخش قبلی برشمردیم، فرصت‌های قابل توجهی برای توسعه و نوآوری پیش روی صنعت سردخانه ایران به چشم می‌خورد. فرصت‌هایی که می‌توانند باعث بهبود خدمات و رشد اقتصادی کشور شوند. در ادامه به بررسی مهم‌ترین این فرصت‌ها می‌پردازیم.

۱٫  استفاده از فناوری‌های جدید

یکی از مهم‌ترین فرصت‌های پیش روی صنعت سردخانه‌داری ایران، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین است. این فناوری‌ها می‌توانند در زمینه‌های مختلفی باعث بهبود عملکرد سردخانه‌ها شوند:

سیستم‌های هوشمند مدیریت انرژی

بر اساس مطالعه‌ای که توسط سازمان بهره‌وری انرژی ایران (سابا) انجام شده‌است، استفاده از سیستم‌های هوشمند مدیریت انرژی می‌تواند مصرف انرژی در سردخانه‌ها را تا ۳۰ درصد کاهش دهد. این سیستم‌ها با بهینه‌سازی عملکرد تجهیزات سرمایشی و کنترل دقیق دما و رطوبت، هزینه‌های عملیاتی را کاهش می‌دهند.

سردخانه‌های مجهز به هوش‌مصنوعی

استفاده از هوش‌مصنوعی در سردخانه‌ها یک‌روند نوظهور در سطح جهانی است که به‌شکل عجیبی باعث افزایش عملکرد و کارایی سردخانه‌ها می‌شود. اگرچه در ایران هنوز استفاده گسترده‌ای از این فناوری در صنعت سردخانه‌داری نمی‌شود؛ اما پتانسیل زیادی برای بهره‌گیری از آن وجود دارد. هوش‌مصنوعی می‌تواند در زمینه‌هایی مانند پیش‌بینی تقاضا، بهینه‌سازی فضای ذخیره‌سازی و مدیریت موجودی مفید باشد.

فناوری‌های پایدار و دوستدار محیط‌زیست

با توجه به اهمیت روزافزون مسائل زیست‌محیطی، استفاده از فناوری‌های پایدار در صنعت سردخانه‌داری یک فرصت مهم محسوب‌می‌شود. این فناوری‌ها شامل استفاده از مبردهای طبیعی، سیستم‌های بازیافت حرارت و انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی است. بر اساس گزارش سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی ایران (ساتبا)، پتانسیل استفاده از انرژی خورشیدی در صنایع ایران، از جمله صنعت سردخانه بسیار بالاست.

۲٫  گسترش بازارهای صادراتی

ایران با توجه به تنوع اقلیمی و محصولات کشاورزی متنوع، پتانسیل بالایی برای صادرات دارد.

پتانسیل صادرات محصولات کشاورزی و غذایی

طبق آمار گمرک ایران، در چهار ماهه سال ۱۴۰۳، حدود ۲ میلیون و ۲۲۶ هزار تن محصولات کشاورزی به ارزش یک میلیارد و ۱۸۰ میلیون دلار صادر شده‌است که بخش قابل توجهی از این محصولات نیاز به نگهداری در سردخانه دارند، که همین فرصتی طلایی برای توسعه صنعت سردخانه ایجاد می‌کند.

بازارهای هدف در کشورهای همسایه

کشورهای همسایه ایران، به‌ویژه عراق، افغانستان و کشورهای حوزه خلیج‌فارس، بازارهای مهمی برای صادرات محصولات کشاورزی و غذایی ایران هستند. طبق گزارش سازمان توسعه تجارت ایران، عراق بزرگ‌ترین مقصد صادرات محصولات کشاورزی ایران بوده است. توسعه زیرساخت‌های سردخانه‌ای در مناطق مرزی می‌تواند این صادرات را تسهیل کند.

۳٫  سرمایه‌گذاری در تجهیزات جدید

درحال‌حاضر حدود ۴۰ درصد از سردخانه‌های کشور نیاز به نوسازی و بهسازی دارند که این خود فرصتی برای سرمایه‌گذاری در تجهیزات جدید و مدرن است. نوسازی سردخانه‌ها می‌تواند به افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی، بهبود کیفیت نگهداری محصولات و کاهش مصرف انرژی منجر شود.

فرصت‌های سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی

مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران، با توجه به مزایای قانونی و موقعیت استراتژیک، فرصت‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاری در صنعت سردخانه به وجود می‌آورند. به‌عنوان مثال منطقه آزاد چابهار با توجه به نزدیکی به بازارهای آسیای میانه و شبه قاره هند، پتانسیل بالایی برای توسعه زیرساخت‌های سردخانه‌ای دارد.

۴٫  ایجاد فرصت‌های آموزشی تخصصی

آموزش نیروی کار متخصص یکی از نیازهای اساسی صنعت سردخانه‌داری است. بر اساس گزارش سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور، حدود ۵,۰۰۰ نفر در دوره‌های آموزشی مرتبط با صنایع غذایی و نگهداری محصولات کشاورزی شرکت کرده‌اند. با این حال، نیاز به آموزش‌های تخصصی‌تر در زمینه مدیریت سردخانه‌ها و استفاده از فناوری‌های نوین همچنان وجود دارد.

همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی

ایجاد ارتباط نزدیک‌تر بین صنعت سردخانه و دانشگاه‌ها می‌تواند به ارتقای سطح دانش و مهارت در این صنعت دامن بزند. دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه تهران و دانشگاه صنعتی شریف دارای گروه‌های تحقیقاتی در زمینه مهندسی سرمایش و تهویه مطبوع هستند که می‌توان در زمینه توسعه فناوری‌های جدید و آموزش نیروی متخصص با آن‌ها همکاری کرد.

نقش سیاست‌های اقتصادی در بهبود صنعت سردخانه در ایران

سیاست‌های اقتصادی نقش بسیار مهمی در شکل‌دهی و توسعه صنعت سردخانه در ایران ایفا می‌کنند. این سیاست‌ها می‌توانند تأثیر قابل توجهی بر هزینه‌های عملیاتی، سرمایه‌گذاری، نوآوری و رقابت‌پذیری در این صنعت داشته‌باشند. در ادامه به بررسی جنبه‌های مختلف تأثیر سیاست‌های اقتصادی بر این صنعت می‌پردازیم.

۱٫ تأثیر یارانه‌ها و تعرفه‌ها

یارانه‌های انرژی: یارانه‌های انرژی یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر هزینه‌های عملیاتی سردخانه‌ها در ایران است به‌طور تقریبی حدود ۱۰ درصد از کل مصرف برق صنعتی کشور مربوط به سردخانه‌ها است. در سال ۱۴۰۱، میزان مصرف برق این صنعت به حدود ۲ میلیارد کیلووات ساعت رسیده‌بود. با توجه به اینکه هزینه انرژی یکی از اصلی‌ترین هزینه‌های عملیاتی سردخانه‌هاست، تغییرات در یارانه‌های انرژی می‌تواند تأثیر مستقیمی بر سودآوری این صنعت داشته‌باشد.

تعرفه‌های گمرکی: تعرفه‌های گمرکی بر واردات تجهیزات و قطعات سردخانه‌ای نیز تأثیر مستقیمی بر هزینه‌های سرمایه‌گذاری و نوسازی در این صنعت دارد. بر اساس آمار گمرک ایران، در سال‌های اخیر، تعرفه واردات برخی از تجهیزات سردخانه‌ای افزایش قابل‌توجهی داشته است. افزایش تعرفه‌های گمرکی می‌تواند منجر به افزایش هزینه‌های سرمایه‌گذاری و در نتیجه کاهش توان رقابتی سردخانه‌های ایرانی شود. از سوی دیگر، کاهش تعرفه‌ها می‌تواند به نوسازی و به‌روزرسانی تجهیزات کمک کند؛ اما ممکن است تولیدکنندگان داخلی تجهیزات را تحت فشار قرار دهد.

۲٫ نقش دولت در حمایت از نوآوری و سرمایه‌گذاری

برنامه‌های حمایتی دولت: دولت برنامه‌هایی برای حمایت از نوآوری و سرمایه‌گذاری در صنایع مختلف، از جمله صنعت سردخانه‌داری دارد. یکی از این برنامه‌ها، طرح تأمین مالی زنجیره‌ای (SCF) است که توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت اجرا می‌شود و منابع مالی بنگاه‌های اقتصادی را تقویت می‌کند. طبق گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت، در سال ۱۴۰۰، حدود ۲۰۰۰ میلیارد تومان تسهیلات در قالب این طرح به صنایع مختلف اختصاص یافته‌است که احتمالاً قسمتی از آن مربوط به صنعت سردخانه بوده است. با تخصصی‌تر کردن این نوع حمایت‌ها می‌توان زیرساخت‌های سردخانه‌ای را نوسازی کرد.

حمایت از تحقیق و توسعه: دولت همچنین برنامه‌هایی برای حمایت از تحقیق و توسعه در صنایع مختلف دارد. صندوق نوآوری و شکوفایی یکی از نهادهایی است که در این زمینه فعالیت می‌کند. باید از ظرفیت‌های این صندوق برای توسعه زیرساخت‌های سردخانه‌ای در قالب شرکت‌های دانش بنیان استفاده‌کرد.

۳٫ مشوق‌های مالیاتی و تسهیلات بانکی

معافیت‌های مالیاتی: دولت برخی معافیت‌های مالیاتی را برای صنایع مختلف در نظر گرفته است. به‌عنوان مثال، طبق قانون مالیات‌های مستقیم، سرمایه‌گذاری در مناطق کمتر توسعه‌یافته از معافیت مالیاتی برخوردار است که می‌تواند برای توسعه سردخانه‌ها در مناطق روستایی و کمتر توسعه‌یافته مفید باشد.

تسهیلات بانکی: بانک کشاورزی ایران، به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین بانک‌های حامی بخش کشاورزی و صنایع وابسته، تسهیلاتی را برای توسعه و نوسازی سردخانه‌ها ارائه می‌دهد. با این حال، نرخ بالای سود تسهیلات بانکی در ایران (که در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۸ درصد بوده است) می‌تواند چالشی برای سرمایه‌گذاران در این صنعت باشد.

در پایان این بخش باید گفت که سیاست‌های اقتصادی نقش کلیدی در شکل‌دهی به صنعت سردخانه‌های ایران دارند. برای بهبود وضعیت، پیشنهاداتی مانند ارائه تسهیلات با نرخ سود پایین‌تر برای نوسازی سردخانه‌ها، حمایت بیشتر از تحقیق و توسعه در زمینه فناوری‌های کارآمد انرژی و ایجاد مشوق‌های مالیاتی برای سرمایه‌گذاری در مناطق محروم می‌تواند مؤثر باشد.

راهکارهای پیشنهادی برای توسعه پایدار صنعت سردخانه در ایران

همان طور که می‌دانید صنعت سردخانه نقش مهمی در زنجیره تأمین مواد غذایی و کشاورزی ایران ایفا می‌کند. با توجه به چالش‌های موجود و فرصت‌های پیش رو، ارائه راهکارهای عملی و قابل‌اجرا برای توسعه پایدار این صنعت ضروری است. در ادامه به بررسی مهم‌ترین راهکارها در این زمینه می‌پردازیم:

۱٫  افزایش بهره‌وری انرژی

همان طور که قبل‌تر اشاره کردیم، یکی از مهم‌ترین چالش‌های صنعت سردخانه، مصرف بالای انرژی است. استفاده از فناوری‌های جدید می‌تواند باعث کاهش قابل توجه مصرف انرژی شود:

• نصب سیستم‌های مدیریت هوشمند انرژی: این سیستم‌ها با بهینه‌سازی عملکرد تجهیزات سرمایشی، می‌توانند مصرف انرژی را تا ۲۰ درصد کاهش دهند.
• استفاده از عایق‌های پیشرفته: عایق‌های نانو و وکیوم می‌توانند تا ۴۰ درصد اتلاف حرارتی را کاهش دهند.
• بهره‌گیری از سیستم‌های روشنایی LED: این سیستم‌ها مصرف برق را تا ۷۵ درصد نسبت به لامپ‌های معمولی کاهش می‌دهند.
• استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر: نصب پنل‌های خورشیدی می‌تواند تا ۳۰ درصد از انرژی سردخانه‌ها را تأمین کند.

۲٫  تشویق به سرمایه‌گذاری

جذب سرمایه برای نوسازی و توسعه سردخانه‌ها ضروری است. برای این منظور، اقدامات زیر پیشنهاد می‌شود:

• ارائه مشوق‌های مالیاتی: معافیت مالیاتی ۵ ساله برای سرمایه‌گذاری‌های جدید در صنعت سردخانه.
• تسهیلات بانکی با نرخ سود پایین: اختصاص وام‌های کم‌بهره (با نرخ سود ۴ درصد) برای نوسازی و توسعه سردخانه‌ها.
• ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری مشترک: تأسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری تخصصی با مشارکت بخش خصوصی و دولتی برای تأمین مالی پروژه‌های سردخانه‌ای.
• حمایت از سرمایه‌گذاری خارجی: تسهیل فرآیند جذب سرمایه خارجی و ارائه ضمانت‌های لازم برای سرمایه‌گذاران.

۳٫  افزایش دسترسی به آموزش‌های تخصصی

ارتقای سطح دانش و مهارت کارکنان صنعت سردخانه از طریق آموزش‌های تخصصی ضروری است:

• برگزاری دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت: ارائه دوره‌های ۲ تا ۴ هفته‌ای در زمینه‌هایی مانند مدیریت انرژی، ایمنی غذایی و نگهداری تجهیزات.
• ایجاد مراکز آموزش تخصصی: تأسیس مراکز آموزشی ویژه صنعت سردخانه با همکاری دانشگاه‌ها و مؤسسات فنی و حرفه‌ای.
• همکاری با شرکت‌های بین‌المللی: برگزاری دوره‌های آموزشی مشترک با شرکت‌های پیشرو در صنایع سردخانه جهان.
• آموزش آنلاین: ایجاد پلتفرم‌های آموزش آنلاین برای دسترسی آسان کارکنان به دوره‌های تخصصی.

۴٫  توسعه زیرساخت‌های صادراتی

بهبود زیرساخت‌های لجستیک و صادراتی می‌تواند میزان استفاده بهینه از ظرفیت‌های سردخانه‌ها را افزایش دهد:

• ایجاد مراکز لجستیک یکپارچه: تأسیس مراکز لجستیک چندمنظوره شامل سردخانه، انبار با امکانات حمل و نقل در نزدیکی مرزها و بنادر اصلی.
• توسعه ناوگان حمل و نقل سردخانه‌ای: نوسازی و گسترش ناوگان کامیون‌های یخچال‌دار و کانتینرهای سردخانه‌ای.
• بهبود فرآیندهای گمرکی: ایجاد خطوط ویژه برای صادرات محصولات فسادپذیر و تسریع در فرآیندهای گمرکی.
• ایجاد سیستم ردیابی و کنترل دما: استفاده از فناوری IoT برای ردیابی و کنترل دمای محصولات در طول زنجیره سرد.

۵٫  استانداردسازی و کنترل کیفیت

ارتقای استانداردها و کنترل کیفیت در صنعت سردخانه ضروری است:

• تدوین استانداردهای ملی: به‌روزرسانی و تدوین استانداردهای ملی برای بهبود عملکرد سردخانه‌ها مطابق با معیارهای بین‌المللی.
• ایجاد سیستم رتبه‌بندی سردخانه‌ها: طراحی و اجرای سیستم رتبه‌بندی سردخانه‌ها بر اساس کیفیت خدمات و رعایت استانداردها.
• بازرسی‌های منظم: انجام بازرسی‌های دوره‌ای توسط سازمان‌های ذی‌ربط برای اطمینان از رعایت استانداردها.
• آموزش و صدور گواهینامه: ارائه دوره‌های آموزشی و صدور گواهینامه‌های تخصصی برای مدیران و کارکنان سردخانه‌ها.

۶٫  توسعه فناوری و نوآوری

حمایت از تحقیق و توسعه و نوآوری در صنعت سردخانه می‌تواند باعث افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها شود:

• ایجاد مراکز تحقیق و توسعه: تأسیس مراکز تحقیقاتی تخصصی با همکاری دانشگاه‌ها و صنعت.
• حمایت از استارتاپ‌ها: ارائه مشوق‌های مالی و فنی به استارتاپ‌های فعال در حوزه فناوری‌های سردخانه‌ای.
• همکاری‌های بین‌المللی: تسهیل همکاری‌های علمی و فنی با شرکت‌ها و مؤسسات تحقیقاتی پیشرو در سطح جهانی.
• برگزاری رویدادهای نوآوری: برگزاری مسابقات ملی برای حل چالش‌های صنعت سردخانه.

۷٫  مدیریت زنجیره تأمین یکپارچه

ایجاد یک سیستم زنجیره تأمین یکپارچه عملکرد کل صنعت را بهبود قابل‌توجهی دهد:

• ایجاد پلتفرم‌های دیجیتال: توسعه پلتفرم‌های آنلاین برای مدیریت یکپارچه زنجیره تأمین از تولیدکننده تا مصرف‌کننده.
• بهینه‌سازی مسیرهای حمل و نقل: استفاده از الگوریتم‌های هوشمند برای بهینه‌سازی مسیرهای حمل و نقل و کاهش زمان و هزینه.
• مدیریت موجودی هوشمند: استفاده از سیستم‌های پیش‌بینی تقاضا مبتنی بر هوش‌مصنوعی برای مدیریت بهینه موجودی.
• همکاری بین بخشی: تقویت همکاری بین تولیدکنندگان، سردخانه‌داران، شرکت‌های حمل و نقل و خرده‌فروشان.

سخن پایانی

توسعه پایدار صنعت سردخانه در ایران نیازمند اتخاذ رویکردی جامع و چندبعدی است. افزایش بهره‌وری انرژی، جذب سرمایه‌گذاری، ارتقای دانش و مهارت نیروی انسانی، بهبود زیرساخت‌های صادراتی، استانداردسازی، توسعه فناوری و مدیریت یکپارچه زنجیره تأمین، از جمله مهم‌ترین راهکارهایی هستند که می‌توانند این صنعت را متحول کنند.

اجرای موفق این راهکارها نیازمند همکاری نزدیک بین دولت، بخش خصوصی، دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی است. با توجه به اهمیت استراتژیک صنعت سردخانه در امنیت غذایی و توسعه اقتصادی کشور، سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند منافع قابل توجهی برای اقتصاد ملی به‌همراه داشته‌باشد؛ اما باید توجه داشت که توسعه پایدار این صنعت فرایندی مستمر و پویا و نیازمند ارزیابی و به‌روزرسانی مداوم راهکارها و سیاست‌هاست. با اجرای صحیح این راهکارها، صنعت سردخانه در کشور ما می‌تواند به جایگاه شایسته خود در سطح منطقه و جهان دست یابد و نقش مهمی در توسعه اقتصادی کشور ایفا کند.

منابع اصلی که در این مقاله استفاده شده:

https://brnouri.com/cold-storage/

https://coldchainpacking.com/challenges-in-cold-chain-logistics

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8043388/