چگاسفلی به‌عنوان مهمترین مرکزیت سیاسی، اقتصادی و آیینی جنوب و جنوب غربی ایران در هزاره پنجم میلاد و مهمترین ذخیره‌گاه غنی انسانی در ۶ هزار سال قبل همچنان از داشتن یک سایت موزه محروم است. کاوش‌های باستان‌شناسی این محوطه تاریخی ارزشمند از سال ۱۳۹۸ تعطیل شده و تکلیف ۵ هزار گور جمعی عهد باستان با ویژگی‌های استثنایی در ابهام باقی مانده است.
به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از ایلنا، سال ۱۳۹۴ بود که کلنگ باستان‌شناسان در جنوب شرق خوزستان و محوطه باستانی «چگاسفلی» فرود آمد و یکی از مهمترین گورستان‌های باستانی ایران با ۵ هزار گور سر از خاک بیرون کشید. گورهای کاملا طراحی شده که به‌گفته سرپرست هیات باستان‌شناسی این محوطه باستانی با تشریفات خاص ساخته شده بودند. به‌طوری که برای نخستین بار در تاریخ بشر، باستان‌شناس‌ها با گورهای آجری ۶ هزارساله مواجه شدند.
گورهای آجری تنها کشفیات باستان‌شناسان در محوطه باستانی چگاسفلی نبود. جمجمه‌های خربزه‌ای در گورهای دسته‌جمعی و خانوادگی با شیوه تدفین خاص از دیگر کشفیات این منطقه استراتژیک باستانی محسوب می‌شد که باستان‌شناسان را متحیر کرد. آنطور که عباس مقدم (سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی چگاسفلی) به ایلنا می‌گوید: فقط در یکی از گورها ۵۲ اسکلت شناسایی شد و در گور دیگر ۱۲۰ اسکلت انسانی وجود داشت.
با این وجود، این محوطه ارزشمند تاریخی در کارنامه باستان‌شناختی خود تنها ۴ فصل کاوش دارد که از سال ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ به طول انجامید. پس از آن نه کاوشی در این محوطه صورت گرفت و نه این گورستان ارزشمند باستانی به سایت موزه تبدیل شد.
«عباس مقدم» سرپرست هیات باستان‌شناسی چگاسفلی، در رابطه با اهمیت تاسیس موزه چگاسفلی می‌گوید: سالهاست که برای تاسیس سایت – موزه چگاسفلی و ساماندهی حجم وسیعی از گورهای باستانی تلاش کرده‌ام، تلاشی که متاسفانه هیچ‌گاه به نتیجه نرسید.
او با بیان اینکه چگاسفلی ذخیره غنی ۶ هزارساله ایران است، ادامه می‌دهد: یک ثروت و غنای فرهنگی به نام چگاسفلی داریم. این محوطه باستانی، نقطه کانونی برای به‌حرکت درآوردن بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی منطقه است. به عبارتی نوعی تلنگر در ظرف آب، شما وقتی به ظرف آب تلنگر می‌زنید شعاع آن به تمام دیواره‌های ظرف می‌رسد و چگاسفلی دقیقا دارای چنین ویژگی منحصربه‌فردی است. محوطه‌ای اگر هر جای دنیا بود، پیرامون آن حصار می‌کشیدند و نه‌تنها مطالعات باستان‌شناسی آن متوقف نمی‌شد که با حرکت چرخ‌های توسعه پایدار منطقه، اقتصاد آن هم رونق می‌گرفت. اما این محوطه ارزشمند هم‌اکنون به امان خدا رها شده است.
مسئولان اهمیتی برای چگاسفلی قائل نیستند
مقدم معتقد است، اگر به چگاسفلی توجه شود مردم نه تنها به این محوطه که به ارجان و حفاظت از آن هم اهمیت می‌دهند. درحال حاضر مردم از اینکه مسئولان در این محوطه باستانی هیچ اقدامی نمی‌کنند، ناراحت هستند.
او می‌گوید: سال گذشته جوانانی که دوستدار میراث فرهنگی بودند و به‌شدت از این منطقه تاریخی محافظت می‌کردند طی تماس تلفنی با بنده ابراز ناراحتی کردند که چرا مسئولان اهمیتی برای چگاسفلی قائل نیستند و حمایتی از مردم و دوستداران میراث‌فرهنگی در جهت حفظ این محوطه نمی‌کنند؟ در حالی که چگاسفلی یکی از بهترین مقاصد گردشگری خوزستان است که در فاصله ۱۵ کیلومتری از دریای خلیج‌فارس قرار گرفته و این ظرفیت را دارد که به قطب گردشگری خوزستان تبدیل شود.
سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی چگاسفلی می‌گوید: این محوطه باستانی نیازهای متعدد دارد. اما درحال‌حاضر مهمترین نیاز آن تاسیس سایت موزه است که برای تاسیس سایت موزه کافیست ایمان پیدا کنیم که سایت‌های تاریخی ثروت ما هستند نه دردسر! اگر صرفا در بخش گورستانی چگاسفلی سایت موزه احداث کنیم شک نکنید به‌خاطر اهمیت این گورها، با سیل گردشگر از نقاط مختلف ایران و دنیا مواجه می‌شویم.
چگاسفلی ویترینِ فرهنگِ شوش و انشان
عباس مقدم با بیان اینکه سایت –موزه چگاسفلی می‌تواند استثنایی‌ترین موزه خاورمیانه باشد، ادامه می‌دهد: گورستان باستانی چگاسفلی بسیار متمایز از گورستان‌های هم‌دوره خود است. این گورها کاملا طراحی شده و با تشریفات خاص ساخته شده‌اند به طوری‌که برای نخستین بار در تاریخ بشر، آجر را در گورهای باستانی مشاهده کردیم.
او می‌گوید: در هزاره پنجم پیش از میلاد، یک اتفاق خاص در مغز انسان‌های آن زمان رخ داد که قوت گرفتن موضوعات مذهبی در جامعه انسانی ۶ هزار سال پیش بود. اتفاقی که تا آن زمان وجود نداشت. مردم آن دوره مردگان خود را کف خانه‌ها دفن می‌کردند و در همان دوره است که تصمیم به ایجاد مکانی گرفتند که مردگان خود را آنجا دفن کنند.
«آیا محوطه باستانی چگاسفلی دارای ویژگی خاص تدفین است؟» عباس مقدم در پاسخ به این سوال می‌گوید: در ایران ۵ محوطه وجود دارد که شاخصه‌های گورستان باستانی چگاسفلی را دارد. یکی از این محوطه‌ها شوش است که دمورگان اوایل قرن بیستم به حفاری آن پرداخت. محوطه دیگر هکلان در کوه‌های ایلام است و محوطه آباد که در دشت زهره واقع شده است. نکته جالب اینجاست که در دشت زهره فقط چگاسفلی نیست. یک گورستان هم اخیرا به واسطه حفاری غیرمجاز کشف شد که دارای شاخصه‌های گورستان باستانی است.
وجود ۵ هزار گور تاریخی در چگاسفلی
این باستان‌شناس معتقد است: پراکندگی گورها در چگاسفلی بسیار زیاد است. هم‌اکنون نزدیک به ۵ هزار گور تاریخی در این محوطه وجود دارد و با توجه به محوطه‌ای که از نظر من یک نیایشگاه است و در چگاسفلی آن را کاوش کردیم، به‌نظر می‌رسد این محوطه تاریخی از یک مرکزیت سیاسی، اقتصادی و آیینی برخوردار بوده است. چراکه هم وسعت آن بسیار بیشتر از دیگر محوطه‌هاست و هم موقعیت منطقه و قرارگیری آن در نزدیکی خلیج‌فارس و برخورداری از تمام دستاوردهای فرهنگی شوش و انشان، این منطقه را دارای جایگاه تمدنی خاص کرده بود.
مقدم می‌گوید: چگاسفلی نه‌تنها دریایی از اطلاعات علمی و داده‌های تاریخی و باستانی برای باستان‌شناسان است که به نوعی آیینه عبرت هم به شمارمی‌رود. او می‌گوید: زمانی که در چگاسفلی درحال کاوش بودیم مردم منطقه می‌آمدند و در کنار محوطه نماز می‌خواندند و برای آنها خیلی جالب بود که انسان‌ها به زندگی پس از مرگ آگاه بودند و مردگان خود را به این شیوه تدفین می‌کردند.
او می‌گوید: با تمام اطلاعات علمی موجود از محوطه چگاسفلی و رفت و آمدهایی که برای تاسیس موزه داشتم هیچ اتفاقی برای این محوطه باستانی و انتفاع مردم و جوامع محلی رخ نداد.
مقدم می‌گوید: سال ۹۵ جلسات بسیاری با استاندار و معاونین خوزستان برگزار کردم و ساعت‌های زیادی از اهمیت این منطقه صحبت کردم. همان زمان معاون مالی و برنامه و بودجه استانداری ۵ میلیارد بودجه برای تاسیس موزه چگاسفلی اختصاص داد که با برکناری مدیر وقت تمام طرح‌ها زمین گذاشته شد و هیچ اتفاقی رخ نداد.
این باستان‌شناس معتقد است، تازمانی‌که هیچ اقدامی در جهت حفاظت از محوطه‌های باستانی و رونق اقتصادی مردم منطقه نشود با ده‌ها نیروی یگان حفاظت هم نمی‌توان از منطقه پاسداری کرد.
او می‌گوید: وقتی مردم ببینند که زندگی‌شان از آمدن گردشگر و حفظ محوطه‌های باستانی رونق می‌گیرد به خودی خود تبدیل به حافظ میراث‌فرهنگی می‌شوند و زمانی که دولت با احداث یک موزه، کوچکترین گام برای حفاظت از میراث فرهنگی برنمی‌دارد. مردم هم این ثروت بزرگ را نادیده می‌گیرند.
او می‌گوید: درست است که میراث‌فرهنگی بودجه ندارد اما اگر همت و عزم جدی داشته باشد با شرکت‌های نفتی و بنادر که در آن منطقه مستقر هستند، می‌توانند وارد مذاکره شود و با تفاهم‌نامه‌ای بخشی از بودجه را تامین کنند.
مقدم اعلام کرد: طی ۸۰ روز کاوش باستان شناختی که در چگاسفلی داشتیم به دلیل حفاظت از محوطه، هیچ اطلاع‌رسانی انجام ندادیم. اما در ۸۰ روز ۴ هزار و ۲۰۰ نفر از محوطه بازدید کردند. درحالی که هیچ اطلاع‌رسانی صورت نگرفته بود. بنابراین اگر یک سایت موزه در چگاسفلی احداث شود، معتقدم که حداقل سالی ۱۰۰ هزار گردشگر روانه این محوطه باستانی خواهند شد که این اتفاق با توجه به پتانسیلی که این منطقه دارد، می‌تواند باعث ساخت مسیرهای گردشگری شود و بهبهان رونق دوچندان پیدا کند.
- نویسنده: اقتصاد آنلاین
