اکوایران:آمارها نشان می‌دهد بیش از یک میلیون چاه آب مجوزدار در ایران وجود دارد که ۳۴ درصد آنها در پهنه‌های فرونشستی زمین قرار گرفته‌اند. حفر بی‌رویه چاه‌ها، برداشت بی‌ضابطه از منابع زیرزمینی و عدم مدیریت اصولی، کشور را با بحران فرونشست زمین مواجه کرده است. کارشناسان تأکید دارند که کنترل دبی برداشت، تغییر الگوی کشت و نصب کنتورهای حجمی، تنها راهکارهای جلوگیری از این بحران هستند.
علی بیت‌الهی؛رئیس مرکز زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی می گوید:بر اساس آمارهای کشوری، تعداد کل چاه‌های آب مجوزدار در ایران به ۱,۰۲۴,۲۵۶ حلقه می‌رسد. این در حالی است که چاه‌های غیرمجاز و برخی چاه‌های دیگر که در آمار رسمی ثبت نشده‌اند، می‌توانند این تعداد را افزایش دهند.
افزایش چاه‌های عمیق و ارتباط آن با بحران منابع آب
وی ادامه می دهد:از میان چاه‌های ثبت‌شده، اطلاعات سال حفر برای ۸۱ درصد آنها در دسترس است. آمار نشان می‌دهد که ۸۲۷,۳۵۷ حلقه چاه دارای اطلاعات مربوط به سال حفاری هستند. در این میان، چاه‌های آب دستگاهی که به‌صورت عمیق حفر شده‌اند، به دلیل تأثیر بیشتر بر منابع آب زیرزمینی از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. بر اساس داده‌ها، از سال ۱۳۳۱ تا ۱۴۰۰، تعداد چاه‌های دستگاهی حفر شده در ایران به ۴۳۸,۸۶۰ حلقه رسیده است.
به گفته بیت الهی۸۰ درصد از این چاه‌های عمیق در فاصله سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۹۶ حفر شده‌اند، موضوعی که نشان‌دهنده افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی طی سه دهه اخیر است. این روند، با بیلان منفی منابع آب زیرزمینی کشور همخوانی دارد و به یکی از عوامل بحرانی در حوزه مدیریت منابع آبی تبدیل شده است.
چاه‌های آب در پهنه‌های فرونشستی؛ یک تهدید جدی
بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که حدود ۳۵۰,۳۶۸ حلقه چاه، معادل ۳۴ درصد کل چاه‌های کشور، در پهنه‌های فرونشستی زمین قرار دارند. در نقشه‌های منتشرشده، این چاه‌ها با رنگ زرد مشخص شده‌اند.
به گفته بیت‌الهی، کنترل دبی برداشت از این چاه‌ها، اصلی‌ترین راهکار برای کاهش خطر فرونشست زمین است. مناطقی که بالاترین نرخ فرونشست زمین را نشان می‌دهند و در اولویت اقدامات فوری قرار دارند، شامل کرمان (جنوب غرب بهرمان)،البرز (جنوب هشتگرد – جنوب شرق تنکمان)،قم (شمال جعفریه)،خراسان رضوی (شمال غرب مشهد)،گلستان (جنوب بندر ترکمن)،تهران (جنوب تهران – جنوب شرق چهاردانگه)،مرکزی (جنوب ساوه)،همدان (جنوب اسدآباد)،آذربایجان شرقی (شمال غربی مرند)،قزوین (شمال بوئین‌زهرا)،فارس (شمال مرودشت)،کردستان (مسیر قروه – همدان، شمال غرب دهگلان)،آذربایجان غربی (شرق سلماس)،یزد (جنوب شرق میبد)واصفهان (شمال شرق اصفهان) هستند.
راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با فرونشست زمین
بیت‌الهی تأکید می کند که برای کاهش خطرات فرونشست زمین، اقداماتی مانند تجمیع چاه‌های آب و حقابه‌ای کردن چاه‌های کشاورزی در مناطق دارای نرخ بالای فرونشست، نصب کنتورهای حجمی برای کنترل میزان برداشت آب، تغییر بنیادین در الگوی کشت و روش‌های آبیاری برای کاهش فشار بر منابع زیرزمینیوبه‌روزرسانی اطلاعات چاه‌های آب در پهنه‌های فرونشستی شامل سطح ایستابی، دبی، کیفیت آب و عمق سنگ کف باید در اولویت قرار گیرند.
این اقدامات، علاوه بر کاهش فرونشست زمین، به سمت کشاورزی پایدار و حفاظت از منابع آبی کشور حرکت خواهد کرد.
- نویسنده: اکوایران
