سیر تکاملی گاز ایران روند تاریخی را طی کرده و آنطور که گفته می شود به دوران قاجار بر می گردد.
گاز ایران در طول تاریخ، تحولات اساسی را طی کرده است و کشور همواره سعی بر این داشته تا بتواند صادرات خود را افزایش دهد. استفاده از گاز در کشور به زمان قاجار بر می گردد. آنطور که در تاریخ نوشته شده است، ناصرالدین شاه، سفری را به لندن داشته و در طول این سفر، چراغ های گازی را مشاهده می کند. با گذشت زمان، ناصرالدین علاقه مند به این اختراع جدید شد و دستور داد تا کارخانه چراغ گاز صادر شود. پس می توان سبقه گاز در کشور را طولانی دانست.
در سال های بعد، با ساخت کارخانه ها، نیاز به گاز احساس شد و درواقع خوراک اصلی این کارخانه ها گاز بود. این نیاز به گاز سبب شد تا در آن زمان خط لوله ای به قطر ۱۰ اینچ و طول تقریبی ۲۱۵ کیلومتر از گچساران به شیراز احداث گردد.
کشورهای خواهان گاز ایران
کشورهای بسیاری از همان ابتدا خواهان گاز کشور بودند و ایران می توانستند به آن ها صادرات را انجام دهد. بیشتر این کشورها، اروپایی بودند و نیاز آن ها به گاز ایران شدید بود. اما صادرات گاز به این کشورها هیچ زمانی صورت نگرفت. کشورهایی مانند آلمان، فرانسه، سوئیس، ایتالیا همواره خواهان عقد قرارداد با کشور بودند ولی هیچ زمان این مذاکرات به نتیجه نرسید و اروپا از گاز کشور بی بهره ماند.اروپا به علت سرمای شدید و دارا نبودن منابع گازی، همواره نیاز داشت تا از یک کشور گاز خریداری کند.
کشورهای محدودی درحال حاضر، گاز ایران را خریداری می کنند که از جمله آن ها می توان به ترکیه، پاکستان و عراق اشاره کرد. نیاز عراق به گاز ایران همواره احساس می شود قراردادهای بسیار خوبی میان ایران و عرزاق در این زمینه بسته شده است و اکنون این قرارداد تمدید شده است. پاکستان نیز یکی دیگر از این کشورهاست. پاکستان همکاری های بسیار خوبی با ایران در زمینه تبادل گاز دارد و در این راستا، خط لوله صلح را ایجاد کرده اند. بر اساس توافقنامه‌ای که در سال ۲۰۰۹ بین ایران و پاکستان امضا شد، ۲ کشور ملزم شدند تا خط لوله این پروژه را در خاک خود احداث کنند.
ماجرای دعوای ایران و هند
باتوجه به نیاز هند به گاز، قرار بر این شد تا گاز ایران از طریق پاکستان به هند برسد. ماجرای خط لوله صلح از این جا نام گرفت و ایران اعلام کرد تا آمادگی دارد به هند گاز بدهد. بر اساس این طرح، خط لوله انتقال گاز صادراتی ایران به هند و پاکستان در سال ۱۹۹۰ مطرح شد اما گفت وگو ها بر سر این طرح که خط لوله صلح نام گرفته از ۱۰ سال پیش آغاز شد. طول خط لوله ایران به هند ۲ هزار و ۷۰۰ کیلومتر است و قرار بود گاز صادراتی ایران را از مسیر پاکستان به هند منتقل شود. قراردادهای مهمی در زمینه صادرات گاز به هند بسته شد و با گذر زمان، هندی ها بر اساس قرارداد و توافق عمل نکردند، این امر سبب شد تا ایران، طرح درخواست خسارت از هند را مطرح کند. بر اساس آمار و آنطور که کارشناسان انرژی گفته اند، نزدیک به یک دهه پیش شرکت مهندسی توسعه گاز ایران با شرکت (اس تی سی) هند قراردادی به امضا رساند که این شرکت نتوانست به تعهدات خود عمل کند و اکنون ایران به دنبال حقوق خود از ایران شرکت است. بسیاری از کارشناسان حقوق بین الملل گفته اند احتمال برنده شدن ایران در این دعوای گازی وجود دارد.
باتوجه به آنکه ایران و هند در این پرونده از طریق گفت و گو به نتیجه نرسیده اند، ایران قرار است در دادگاه های بین المللی طرح دعوا کند. پیش بینی مقامات ایران این است که کشور بتواند مبلغ ۶۲ میلیون دلار به همراه دیرکرد آن دریافت کند.
با گذشت زمان، سرمایه گذاری در صنعت گاز ایران قوت گرفت و نیروگاه پارس جنوبی به بهره برداری رسید. این نیروگاه را می توان بزرگ ترین نیروگاه گازی مشترک بین ایران و قطر دانست و که باید گفت میزان برداشت گاز قطر در مقابل ایران قابل مقایسه نیست و باعث شرمساری ماست. البته نمی توان تاثیر تحریم را نادیده گرفت . تجهیزات کارآمد و به روز، یکی از مهم ترین امکانات برداشت منابع گازی است که ایران به علت تحریم نمی تواند به روز ترین تجهیزات را وارد کشور کند. همچنین فناوری های نوین، یکی دیگر از این امکانات است که ایران از آن محروم است. با این حال باید اشاره کرد که ایران در بحث استخراج گاز، همواره ضعف هایی را داشته است اما با وجود این ضعف ها، توانسته صادرات موفقی داشته باشد.
اما، میدان گازی آرش که این روزها خبرهای بسیاری از آن منتشر می شود. این میدان گازی میان ایران و کویت و عربستان مشترک است و عربستان و کویت ادعاهای بسیاری درباره آن کرده اند. درواقع باوجود آنکه ایران، مالکیت بیشتری از این میدان دارد اما کویت مطرح کرده استا که ایران سهم اندکی دارد و بیشترین مالکیت برای کویت است. آنطور که از شواهد مشخص است، نزدیک به ۴۰ درصد محدوده میدان گازی آرش در آب های ایران قرار دارد. در سال‌های گذشته شرکت ملی نفت ایران برای تعیین میزان ذخایر درجای میدان گازی آرش یک حلقه چاه اکتشافی به نام چاه شماره یک آرش حفاری کرد.
ایران درحال حاضر، قراردادهای مناسبی را با ترکیه و عراق و پاکستان در زمینه صادرات گاز دارد و می تواند ارز آوری مناسبی برای کشور داشته باشد. آنطور که از شواهد مشخص است، ایران تمایل چندانی برای صادرات گاز به اروپا ندارد. صنعت گاز ایران را می توان رو به رشد دانست و البته نیاز است تا سرمایه گذاری های ویژه ای در این صنعت انجام شود.
- نویسنده: گسترش نیوز
