از سال ۲۰۱۹، سیستم کشاورزی و غذایی جهان، تحت شرایط دشواری در حال توسعه است: کووید۱۹، بحران اقتصادی جهانی، جنگ روسیه و اوکراین، درگیری نظامی بین رژیم غاصب اسرائیل و فلسطین، و تشدید کلی وضعیت ژئوپلیتیک دریای سرخ و سیاه بر وضعیت فعلی کشاورزی جهان در ابتدای ماه های سال ۲۰۲۴ اثرات عمیقی گذارده و بازار جهانی غلات را هم از طرف صادرکنندگان و هم از طرف واردکنندگان، در «وضعیت انتظار» قرار داده است.
این وضعیت، ناشی از موقعیت دشوار اقتصادی برخی کشورها، درگیری های ژئوپلیتیکی در سراسر جهان، چشم انداز برداشت محصولات کلیدی در سال ۲۰۲۴ و ذخایر عظیم غلات همه بازیگران کلیدی میباشد. در حال حاضر ذخایر کافی گندم، سویا و ذرت در سطح جهانی وجود دارد و چشم‌انداز تولید فعلی آمریکای جنوبی با وجود شرایط نامساعد جوی در بخش‌هایی از برزیل، بهتر از یک سال گذشته است. به نظر میرسد، بزرگترین “عوامل بازاری” به آنچه در چین در حال وقوع است، مربوط میشود. چون قیمت ها در بازار سهام به طور قابل توجهی کاهش یافته است و نشانه ها حاکی از آن است که اقتصاد چین در رکود به سر میبرد. حاشیه های سود کاهش یافته و در نهایت این روند روی تقاضا ی کل تاثیر گذاشته است. بنابراین، رفتار تجاری چین اولین عامل در بازار جهانی کالاهای اساسی است.
اما عامل مهم دومی که در حال انجام است، انتخابات آمریکا در سال ۲۰۲۴ خواهد بود. انتخابات ایالات متحده در سال ۲۰۲۴ و نتیجه انتخابات، تأثیر زیادی بر بازار غلات دارد. همه نبرد سویا بین چین و آمریکا را به یاد دارند تا آنجا که این تعارض؛ روابط بین چین و ایالات متحده را به شدت تحت تاثیر قرار داد و بار دیگر نیز انتخاب ترامپ می تواند اثرات بزرگی بر تجارت جهانی غلات داشته باشد. زیرا چین واردکننده اصلی غلات در سطح جهان است. رفتاری که آنها انجام می دهند تأثیر زیادی بر بازارها دارد حتی کارهایی که انجام نمی دهند. در این میان، بحران در دریای سرخ هم وضعیت را در حال حاضر بدتر می کند و بر بازارهای انرژی تأثیر می‌گذاردو البته بازارهای انرژی بر بازار کالاهای اساسی هم تاثیر می گذارند. مثلا، اگر به طور خاص به بازار گندم نگاه کنیم، روسیه عامل کلیدی در بازار گندم باقی می ماند و رفتار تجاری روسیه در باب تجارت گندم عامل کلیدی در نوسانات بازار گندم است. مورد دوم این است که با دولت جدید آرژانتین، تجارانتظار داشتند که آرژانتین فروشنده ای با رفتار بسیار تهاجمی در بازار جهانی گندم و ذرت باشدو این رفتار می تواند روند صعودی قیمت را محدود کند. بنابراین، آنچه انتظار داریم برای نیمه دوم سال زراعی ۲۰۲۴، ببینیم چشم انداز نزولی برای قیمت گندم است. عامل دیگری که می خواهم به آن اشاره کنم، آب و هوا است اگرچه در چند ماه گذشته وضعیت بهتری در بازار غلات داشته‌ایم زیرا با توجه به اینکه آب و هوا در برزیل عالی یا ایده‌آل نبودند، اما قیمت ها کاهش یافته است، حتی اگر بارندگی کمتری وجود داشته باشد و برآوردهای محصول در برخی موارد کمتر شده باشد. اگر برای نیمه دوم سال ۲۰۲۴ آب و هوای نرمال داشته باشیم، معتقدم که تولید زیاد خواهد بود و در اکتبر ۲۰۲۴ نیز می‌توانیم شاهد قیمت‌های بسیار پایین‌تری برای گندم و ذرت باشیم. عامل دیگری که در مورد آن زیاد صحبت شده است، داستان بیودیزل در ایالات متحده است. پس از اینکه ایالات متحده استاندارد عظیم سوخت های تجدیدپذیر خود را تصویب کرد، تولید و استفاده از بیودیزل از ۲۶۰ میلیون گالن در سال ۲۰۰۶ به ۱.۶ میلیارد گالن در سال ۲۰۱۶ افزایش یافت. این رشد سریع در محیطی بسیار پرتلاطم اتفاق افتاد. ایالات متحده یک دلار به ازای هر گالن (حدود ۳۰ درصد) اعتبار مالیاتی ارائه کرد، سیاستی پرهزینه که در سال ۲۰۱۶ به پایان رسید. روغن سویا به دلیل هزینه کم و عرضه فراوان، معمولاً به عنوان ماده اولیه برای تولید بیودیزل عمل می کنداما بنظر می رسد که این تاثیر بیشتر بر بازارهای نقدی خواهد داشت تا بر بازار آتی ؛ بهرحال قاره آمریکا بیش از ۹۳ درصد از تولید سویا در جهان را به خود اختصاص داده است. برزیل بزرگترین تولید کننده سویا در منطقه و جهان است. بر اساس داده های USDA؛ برزیل در فصل ۲۰۲۲/۲۰۲۳ معادل ۱۶۰ میلیون تن سویا تولید کرد. پیش بینی می شود این کشور در فصل آینده تولید خود را با حداقل افزایش به ۱۶۱ میلیون تن برساند.در تولید جهانی، آمریکا با ۱۱۶ میلیون تن پس از برزیل قرار دارد. انتظار می رود تولید در ایالات متحده آمریکا در فصل جاری ۱۱۲.۴ میلیون تن کاهش یابد. آرژانتین که در فصل ۲۰۲۲/۲۳ کاهش قابل توجهی در تولید سویا داشته است، با ۴۸.۸ میلیون تن سومین تولیدکننده سویا در جهان است. پیش بینی می شود تولید این کشور در فصل جدید دوباره افزایش یابد و به ۴۸ میلیون تن برسد. پس از آرژانتین چین با ۲۰ میلیون تن، هند با ۱۲ میلیون تن، پاراگوئه با ۹ میلیون تن و کانادا با ۶.۵ میلیون تن قرار دارند. صادرات سویای برزیل در سال ۲۰۲۳ از ۱۰۰ میلیون تن گذشت این مبلغ حداقل ۱۶ درصد نسبت به رکورد کل سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است، اما بیش از حد به بازار چین متکی است .ایالات متحده به عنوان دومین صادرکننده پیشرو سویا، وابستگی کمتری به بازار چین دارد و به طور متوسط ۵۶ درصد از صادرات به چین طی سه سال بازار گذشته در مقایسه با میانگین ۷۰ درصد برزیل انجام شده است.دهر دو کشور برزیل و ایالات متحده اذعان کرده اند که تنوع بخشیدن به بازارهای سویا آنها سودمند خواهد بود. هرچند بعید است این اتفاق بیفتد. چین تقریباً یک سوم مصرف سالانه سویا در جهان و حداقل ۶۰ درصد واردات سالانه را به خود اختصاص داده است. بزرگترین واردکننده بعدی، مکزیک، تنها ۴ درصد از واردات سالانه را به خود اختصاص می دهد. دومین کشور واردکننده سویای برزیلی در سال ۲۰۲۳، آرژانتین بود که ۴ میلیون تن خرید کرد که این یک خرید “فوق العاده نادر” به دلیل شکست محصول آرژانتین بود . آرژانتین همچنان سومین تولیدکننده و صادرکننده دانه سویا در جهان است و احتمالاً در این موقعیت تثبیت شده بماند. در رقابت شدید سه جانبه با صادرکنندگان سویا منظور ایالات متحده و برزیل برای تجارت، بدبختی یک بازیکن برای دو بازیکن دیگر مبدل یه نفع می شود. چنانکه مشکل کمبود پروتئین سویای ایالات متحده تقاضا برای تولید آمریکای جنوبی را افزایش داده است، اما اکنون وقوع خشکی در زمین‌های کشاورزی حساس آرژانتین می‌تواند به این معنی باشد که مقداری از فشار تقاضا به منابع آمریکای شمالی باز خواهد گشت. اما رتبه کشورهای پیشرو در تجارت بین المللی سویا نسبت به سال های گذشته تغییر چندانی نداشته است. بزرگترین تولیدکنندگان در صادرات نیز برجسته هستند. برزیل، ایالات متحده آمریکا، آرژانتین، پاراگوئه و کانادا بیش از ۹۵ درصد از صادرات جهانی سویا را در فصل ۲۰۲۳ به خود اختصاص دادند. برزیل که فصل گذشته ۹۵.۵ میلیون تن صادرات داشت، پیش بینی می شود میزان صادرات خود را در فصل جاری به ۹۹.۵ میلیون تن افزایش دهدحتی پیش‌بینی میشود در همین مدت، کل صادرات آمریکا با ۶.۵ میلیون تن کاهش به ۴۷.۷ میلیون تن برسد. ایالات متحده و برزیل در بازار واردات سویا به چین به شدت با یکدیگر رقابت می کنند. کارکردها و هزینه‌های لجستیکی بی‌ثبات و پرخطر هستند و بر رقابت صادراتی بین دو کشور تأثیر می‌گذارند . در بخش واردات، چین، اتحادیه اروپا و مکزیک برجسته هستند. چین با ۱۰۰.۸ میلیون تن واردات جهانی سویا در فصل ۲۰۲۳ رتبه اول را داشت و تخمین زده می شود که در فصل ۲۰۲۳/۲۴ در حدود ۱۰۲ میلیون تن وارد کند. در حالی که واردات کشورهای اتحادیه اروپا حدود ۱۳ میلیون تن باقی خواهد ماند، مکزیک هم به واردات حدود ۶ میلیون تن ادامه خواهد داد. در میان کالاهای اساسی کشاورزی؛ برآوردهای تولید سویا، یکی از مهم ترین مواد تشکیل دهنده خوراک دام، برای رونق این صنعت امیدوارکننده است. بر اساس گزارش IGC، در فصل ۲۰۲۴ که عمدتاً به محصولات اساسی در آمریکای جنوبی مرتبط است، تولید جهانی سویا با ۷ درصد افزایش به رکورد ۳۹۵ میلیون تن پیش بینی می شود. سویا که دارای بالاترین ارزش پروتئینی در بین دانه های روغنی است، با ساختاری بدون کلسترول و چربی های اشباع شده و پروتئین باکیفیت، گیاهی همه کاره است. سویا، که به طور گسترده در تغذیه حیوانات و انسان استفاده می شود، به طور کلی اکسترود شده، به روغن و کنجاله جدا می شود. کنجاله سویا به طور گسترده به خصوص در تولید خوراک طیور و خوراک دام استفاده می شود.کنجاله سویا که برای متعادل کردن جیره حیوانات مزرعه و تکمیل کمبود اسید آمینه استفاده می شود، محصولی با درجه هضم بالا است. از آنجایی که منبع اصلی پروتئین در صنعت خوراک در سراسر جهان است، یک ماده خام خوراک است که به صورت استراتژیک روزانه معامله می شود. در نهایت اگر به چین نگاه کنیم، در شش ماه گذشته غلات زیادی خریده است. چین مفادیر زیادی جو از استرالیا و مقدار زیادی گندم از فرانسه خرید. اخیرا چین؛ برای تکمیل ذخایر سویای خود، بیشتر از ایالات متحده خریداری می کند. در گذشته این کشور تا آنجا که می توانست دانه سویا را از برزیل برای صنایع خردایش خویش میخرید. اما همانطور که می‌دانید، سویای برزیلی ذخیره نمی‌شود، بنابراین واردکنندگان چینی برای بافرها و ذخایر، دانه سویای آمریکایی خریداری می‌کنند، زیرا می‌توانند آن را برای سال‌ها بدون هیچ مشکلی ذخیره کنند. اخیرا چین تصمیم گرفته تجارت با استرالیا را برای ذخیره جو از سر بگیرد امابنظر می رسد خرید جو هم کند شود. چون چین به “نوسان قیمتی” بسیار حساس است، بنابراین اگر استرالیا قیمت ها را به میزان قابل توجهی کاهش دهد، چین وارد عمل شده و در نهایت دوباره حجم زیادی را خریداری می کند.،چین جو زیادی خریده است، بنابراین قبل از تصمیم گیری در مورد خریدهای بزرگ، می خواهد ببیند فصل بعدی در استرالیا چگونه است. آنچه در شش ماه گذشته شاهد بودیم این بود که چین ترجیح می دهد از شخص دیگری خرید کند نه از ایالات متحده و آمریکا آخرین توقفگاه چین از نظر خرید غلات است. چین می رود و قبل از خرید از ایالات متحده، از دیگران خرید می کند. واردکنندگان چینی تا آنجا که می توانند از بازار ایالات متحده دوری می کنند و فقط آنچه را که کاملاً مجبور هستند از ایالات متحده خریداری می کنند. وضعیت بازار غلات دریای سیاه طبق آخرین اطلاعات رو به آرامش دارد، اوکراین کریدور غلات خود را تأسیس کرده و تقریباً همان حجمی را که قبل از جنگ بود، صادر نموده است.اکرائین حالا توانایی تغییر در جریان تجارت فعلی گندم را دارد. اکراین با کریدور غلاتی که خود ایجاد کرده بسیار موفق بوده است چون غلات اوکراینی همواره بسیار رقابتی بوده و باعث ایجاد تنش هایی بین کشورهای همسایه شده است.کشاورزان اروپایی ادعا می کنند که غلات اوکراینی بسیار ارزان فروخته می شود و بازار آنها را خراب کرده است. در رومانی و بلغارستان و صربستان و مجارستان و اسلواکی ذخایر و سیلوهای زیادی وجود دارد و آنها از واردات اوکراین شکایت دارند. این احتمال هم وجود دارد که روسیه به تأسیسات بندر اوکراین حمله کند و تلاش کند توانایی اوکراین برای صادرات غلات را محدود کند.دفروشندگان غلات همه در موقعیت یکسانی نیستند کشاورزان زمانی می فروشند، که برای نهاده در بهار به پول نیاز دارند. سپس آنها مقداری فروش انجام می دهند اما بیشترشان منتظر می مانند تا ببینند که فصل رشد در ایالات متحده چگونه پیش می رود قبل از اینکه در حجم بیشتری به فروش برسانند. در ایالات متحده کشاورز آنچه را که می خواست بفروشد در زمان برداشت فروخته و اکنون می تواند بقیه را ذخیره کند و منتظر قیمت های بهتر باشد. در برزیل، کشاورزان ذخیره‌سازی کافی ندارند یا به طور کلی ذخیره‌سازی بسیار کمتری نسبت به میزان تولید دارند. اصولاً چه قیمت ها را دوست داشته باشند چه نخواهند باید بفروشنددو در نهایت، کشاورزان برزیلی مجبور به فروش موجودی خود خواهند شد. وضعیت آرژانتین برعکس استکشاورزان آنجا می دانند که چگونه غلات را در سیلوها ذخیره کنند و اگر فکر کنند که جریان اقتصاد یا نرخ ارز بعداً به نفع آنها خواهد بود، این کار را انجام می دهند. البته اقتصاد آرژانتین و بازار غلات آن در شرایط سختی قرار داردو کشاورزان به پول نیاز دارند، دولت هم به ارز سخت و دلار نیاز دارد. به همین دلیل دولت گزینه های محدودی دارد. دو ماه پیش که تبلیغات انتخاباتی داشتند، رئیس جمهور مایلی گفتند که مالیات صادرات غلات را حذف می کنم اما بعد که روی کار آمد، متوجه شد که دولت به پول نیاز دارد و به همین دلیل گفت که باید مالیات ها را افزایش دهند تا درآمد بیشتری داشته باشند. چیزی که ما در آرژانتین می بینیم این است که وقتی نرخ ارز، نرخ رسمی ارز و نرخ ارز غیررسمی (آن را دلار آبی نامیدند) زیاد می شود، کشاورزان موجودی را نگه می دارند و نمی فروشند و زمانی که اختلاف بین نرخ رسمی و غیررسمی کم یا کمتر باشد – آنگاه آنها می فروشند به طور کلی، کشاورزان در آرژانتین فروشندگان محتاطی هستند زیرا انتظار کاهش بیشتر ارزش پزو را دارند. بنظر می رسد تا پایان ۲۰۲۴ سهم آرژانتین در بازار جهانی برای تجارت غلات بتدریج افزایش یابد با این حال، ما انتظار داریم که آرژانتین به یک بازیگر غالب در بازار صادرات غلات تبدیل شود. شاید هم آرژانتین در رتبه صادرکنندگان صعود کند و ایالات متحده پایین بیاید. بهرحال رقابت بیشتری برای صادرات غلات ایالات متحده از آمریکای جنوبی و دریای سیاه وجود خواهد داشت. البته خیلی زود است که ببینیم رفتار استرالیا چگونه خواهد بود، اما این پتانسیل در آنجا نیز وجود دارد. در مورد تجارت غلات کانادا فهم وضعیت متفاوت است چون کانادا برای حفظ سهم خود در بازار گندم و کلزا بازیکنی جالب و رقابتی باقی خواهد ماند. طبق آمار موجود در مورد ذخایر غلات در پایان دسامبر ۲۰۲۳، بافر غلات به اندازه کافی وجود دارد که کانادا را همچنان بعنوان فروشنده ای تهاجمی در بازار نگه دارد. اگرچه چین و کانادا بهترین رابطه تجاری غلات را در سال ۲۰۲۳ نداشتند و این امر بر تجارت تأثیر گذاشته اما بنظر می رسد که چین یک شریک تجاری کلیدی برای کانادا باقی خواهد ماند و تغییر عمده ای در آینده مشاهده نمی شود.
دکترای توسعه کشاورزی*
- نویسنده: اقتصاد آنلاین
